Nguồn: James Palmer, “Another High-Ranking Chinese Official Falls”, Foreign Policy, 04/03/2025
Biên dịch: Tạ Kiều Trang
Kim Tráng Long (Jin Zhuanglong) là ủy viên Quốc vụ viện mới nhất bị loại khỏi bộ máy trong chiến dịch thanh trừng đang tiếp diễn của Chủ tịch Tập Cận Bình.
Tiêu điểm tuần này: Người đứng đầu Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin Trung Quốc bị loại khỏi bộ máy trong chiến dịch thanh trừng của Tập; Bắc Kinh đáp trả bằng các biện pháp trả đũa khi hàng hoá Trung Quốc bị Mỹ tăng thuế; Tập đoàn sản xuất chip TSMC của Đài Loan cam kết một khoản đầu tư lớn vào ngành chip bán dẫn ở Mỹ.
Một uỷ viên Quốc vụ nữa bị khai trừ
Kim Tráng Long, Bí thư Đảng uỷ Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin, là cái tên mới nhất thuộc hàng ngũ quan chức cấp cao bị loại khỏi bộ máy trong chiến dịch thanh trừng kéo dài của Tập.
Kim là uỷ viên của Quốc vụ viện, cơ quan được xem như là “nội các của Trung Quốc”. (Ông nhậm chức vào tháng 7 năm 2022 sau khi người tiền nhiệm bị thanh trừng). Kim không xuất hiện trước công chúng suốt hai tháng qua, trong khi thông tin về người thay thế ông được thông báo vào tuần trước; Khả năng cao sẽ có một cuộc điều tra chính thức và các cáo buộc sẽ được đưa ra sau đó.
Trong hai năm qua đã có ít nhất ba uỷ viên Quốc vụ bị thanh trừng, mô típ là biến mất khỏi công chúng rồi sau đó bị loại bỏ. Hai trong ba uỷ viên kể trên – cựu Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Bộ trưởng Bộ Quốc phòng – phải đối mặt với các cáo trạng.
Người còn lại là cựu Ngoại trưởng Tần Cương, vị này có vẻ thoát được việc bị bỏ tù hoặc khai trừ Đảng; thay vào đó, vị này bị giáng chức. Nguyên nhân có thể là do vi phạm của Tần Cương được cho là liên quan đến vấn đề cá nhân chứ không mang động cơ chính trị.
Quốc vụ viện là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, nhưng những uỷ viên Quốc vụ đã “ngã ngựa” lại không phải là nhân vật cốt cán của giới lãnh đạo chính trị của Trung Quốc. Quốc vụ viện vẫn kém quyền lực hơn so với các Đảng bộ ĐCSTQ – cơ quan nắm giữ quyền lực tối cao trên thực tế. Chẳng hạn như trong mảng đối ngoại, Tần Cương xếp sau Chủ nhiệm Văn phòng Uỷ ban Đối ngoại TW Đảng là Vương Nghị, người mà sau này đảm nhận luôn chức vụ Bộ trưởng Bộ Ngoại giao.
Nhiều nhân vật là mục tiêu trong những đợt thanh trừng gần đây của Tập có vẻ như đều là một phần của một mạng lưới tham nhũng công nghiệp – quân sự, đặc biệt phải kể đến Lực lượng Tên lửa Quân Giải phóng Nhân dân (PLA), một thành phần quan trọng trong nỗ lực hiện đại hoá quân đội Trung Quốc. Khoảng một nửa số quan chức quân đội bị thanh trừng kể từ tháng 6 năm 2023 là sĩ quan cao cấp của Quân chủng Tên lửa, và những nhà khoa học dân sự cao cấp nghiên cứu tên lửa cũng bị loại bỏ.
Quân chủng Tên lửa của PLA quản lý một kho vũ khí quân sự khổng lồ từ vũ khí hạt nhân cho đến tên lửa đối hạm. Quy mô của lực lượng này tăng gần như gấp đôi từ thời điểm còn là một tiểu đoàn pháo binh cho đến khi được nâng cấp thành nhánh quân chủng thứ tư của Trung Quốc hồi năm 2015. Tuy nhiên, đi kèm ngân sách lớn là cơ hội để tham nhũng, nhất là vì các vấn đề liên quan đến tên lửa thường không lộ ra cho đến khi tên lửa được đem ra sử dụng – việc này đồng nghĩa rằng Trung Quốc sẽ phải đối mặt với những vấn đề nghiêm trọng hơn trong tương lai.
Nên nhớ rằng đã 46 năm trôi qua kể từ lần cuối PLA tham gia vào chiến tranh. Không may thay cho các quan chức Trung Quốc, quân đội Nga đã tham gia vào một cuộc xâm lược toàn diện ở Ukraine mà những vụ tham nhũng bị phanh phui sau đó đã khiến giới lãnh đạo Trung Quốc phải tra xét lại khả năng sẵn sàng chiến đấu của quân đội nước mình.
Có lẽ Uỷ ban Kiểm tra Kỷ luật TW đang nghi ngờ Kim Tráng Long cũng là một phần của nhóm “mafia tên lửa” của Trung Quốc, bởi lẽ phần lớn sự nghiệp của ông được làm nên ở các tập đoàn hàng không vũ trụ thuộc nhà nước.
Từ năm 2017 đến 2022, Kim còn là Phó Chủ nhiệm Văn phòng Uỷ ban Phát triển Dung hợp Quân sự và Dân sự TW (Central Commission for Integrated Military and Civilian Development), cơ quan có vai trò điều phối chính sách công nghiệp – quốc phòng. Các phó chủ nhiệm điều hành công việc hàng ngày của văn phòng, vì người duy nhất xếp trên họ về mặt thứ bậc là các lãnh đạo cấp cao trong Đảng vốn đã kiêm nhiều chức vụ.
Mong muốn của Tập là những cuộc thanh trừng sẽ giúp quân đội bớt tham nhũng, và do đó hoạt động hiệu quả hơn. Có thể. Tuy nhiên, nhiều quan chức mới đây bị thanh trừng được bổ nhiệm để thay thế những quan chức đã bị thanh trừng trước đó – mà Kim chính là một trường hợp như thế. Tập đã cố gắng giải quyết vấn đề tham nhũng trong quân đội từ năm 2013, nhưng kết quả cuối cùng lại là tình trạng tham nhũng ngày một nhiều hơn.
Nhưng dù sao đợt thanh trừng đã mang lại hai kết quả quan trọng. Thứ nhất, sẽ có ít lãnh đạo cấp cao trong ĐCSTQ ủng hộ chi tiêu vào công nghệ quân sự hơn, nhất là khi Tập đang nỗ lực phục hồi khu vực kinh tế tư nhân. Ngoài ra, những định hướng ưu tiên “từ trên xuống” vốn thống trị ngành công nghệ và công nghiệp dưới thời Tập có thể sẽ bớt đi khi chính phủ bắt đầu chuyển hướng sang hỗ trợ các công ty tư nhân mới nổi như DeepSeek.
Thứ hai, Trung Quốc nhiều khả năng sẽ không tiến hành hành động quân sự nào ở mức độ nghiêm trọng – nhất là đối với Đài Loan – trong ít nhất một năm tới. Bởi vì các quan chức mới được bổ nhiệm cần thời gian để thích nghi với vai trò mới, cũng như để mức độ thiệt hại từ các vụ tham nhũng gần đây được làm sáng tỏ. Tuy nhiên, một khi những điều chỉnh trên hoàn tất, Bắc Kinh có lẽ sẽ lấy lại đủ tự tin để triển khai nước đi tiếp theo.
Tin tức đang được quan tâm
Cuộc chiến thuế quan trên toàn cầu. Vào ngày 4 tháng 3, Mỹ đã áp đặt thêm mức thuế 10% lên hàng hóa từ Trung Quốc, nâng tổng mức thuế lên 20% và áp dụng mức 25% đối với hàng hóa từ Canada và Mexico. Trung Quốc từ lâu đã chuẩn bị cho khoảnh khắc này nên ngay lập tức áp đặt các biện pháp trừng phạt nhắm vào ngành nông nghiệp của Mỹ.
Cách đáp trả của Bắc Kinh tương đối ôn hòa nhưng cũng rất có chiến lược. Trung Quốc đã đưa một số ít các công ty Mỹ vào danh sách đen, nhưng quan trọng hơn, họ áp thêm thuế 15% đối với hàng hóa thực phẩm nhập khẩu từ Mỹ. Trung Quốc là thị trường nông sản lớn nhất của Mỹ, là một trong số ít các lĩnh vực mà Mỹ có thặng dư đáng kể với Trung Quốc.
Ngành nông nghiệp của Mỹ, vốn chủ yếu tập trung ở các bang bảo thủ, hiện đang phải chịu áp lực lớn. Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ USAID (từng thực hiện các giao dịch lớn về ngũ cốc) bị cắt giảm ngân sách, Bộ Hiệu quả Chính phủ DOGE nhắm đến ngành khoa học nông nghiệp còn Washington thì từ chối thanh toán các hợp đồng đã ký, tất cả đang đẩy người nông dân rơi vào tình trạng khủng hoảng.
Bắc Kinh đã tìm được cho mình một vài đồng minh không ai ngờ đến. Canada, Trung Quốc và Mexico chiếm hơn một phần ba tổng xuất khẩu của Mỹ. Dù mối quan hệ giữa Canada và Trung Quốc gần đây không được tốt, nhưng mối quan hệ giữa Canada và Mexico lại rất gần gũi, và các cuộc thảo luận kín về một phản ứng phối hợp giữa các nước đang diễn ra.
Nhưng đồng thời, áp dụng thuế ở một mức độ toàn diện hơn đã khiến cho việc dựa vào bên thứ ba để lách thuế trở nên khó khăn hơn, dù cho các nước như Malaysia và Việt Nam vẫn có khả năng trở thành điểm trung chuyển giúp hàng hoá Trung Quốc tránh được thuế quan.
Một tín hiệu gửi đến Đài Loan. Chu Ba (Zhou Bo), một tướng quân đội nghỉ hưu và là một trong số ít những bình luận viên quân sự Trung Quốc sẵn sàng chia sẻ với truyền thông nước ngoài, gần đây đã có một cuộc phỏng vấn với tờ Guardian hé lộ nhiều điều. Tướng Chu nhận xét rằng Trump tỏ ra thân thiện với Trung Quốc hơn ông mong đợi và bên cạnh đó, hình ảnh toàn cầu của Mỹ bị giảm đi cũng đang mở ra một cơ hội quan trọng cho Trung Quốc.
Thật khó để phản bác, nhưng dù sao buổi phỏng vấn Chu Ba cũng có mục đích tuyên truyền riêng của nó: Trong trường hợp này, Chu Ba cảnh báo Đài Loan rằng không nên trông chờ vào sự giúp đỡ của Mỹ mà thay vào đó, Đài Loan nên cân nhắc việc “trở thành một phần của cường quốc mạnh nhất thế giới” mới là lựa chọn tốt hơn.
Đây cũng không phải là tin xấu hoàn toàn với Đài Bắc; xét cho cùng, muốn ngăn chặn được một cuộc xâm lược từ Trung Quốc cũng một phần phụ thuộc vào niềm tin của Bắc Kinh rằng họ có thể thu phục thay vì ép buộc hòn đảo tự trị quay về với Trung Quốc.
Trump bỏ rơi Ukraine và nhiều lần từ chối cam kết bảo vệ Đài Loan đã làm dấy lên một số lo ngại nghiêm trọng ở Đài Bắc. Các nhà ngoại giao Đài Loan từng đặt phần nào hy vọng vào Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio, người lâu nay chủ trương cứng rắn với Trung Quốc. Nhưng việc Rubio không lên tiếng bảo vệ Ukraine đã khiến cho những kỳ vọng đó bị dập tắt.
Công nghệ và Kinh doanh
TSMC cam kết khoản đầu tư lớn. Sau những lời đe doạ áp đặt thuế quan của Trump, tập đoàn sản xuất chip của Đài Loan TSMC đã cam kết một thoả thuận tư lớn hơn nhiều so với dự tính vào ngành công nghiệp bán dẫn của Mỹ, hứa hẹn sẽ có ba nhà máy và thêm 100 tỷ USD. Cam kết này có thể gây ra một số vấn đề khác cho TSMC, như Ray Wang đã chỉ ra trong bài báo trên tờ Foreign Policy.
Dù là công ty tư nhân nhưng TSMC có mối quan hệ rất mật thiết với chính phủ Đài Loan. Thỏa thuận đầu tư này chắc chắn là một cách để Đài Bắc thể hiện sự ủng hộ mạnh mẽ đối với các ưu tiên của Trump. Mặc dù thị trường Đài Loan nhỏ, nhưng tôi không ngạc nhiên nếu công ty này đang cố gắng thu hút một phần xuất khẩu của Mỹ bị mất do Trung Quốc.
Trump thắng thế tại Panama. Những lời đe dọa của Trump về Kênh đào Panama đã mang lại một chiến thắng đáng kể về mặt ngoại giao cho Mỹ trước Trung Quốc, khi mà công ty CK Hutchison Holdings của Hồng Kông đồng ý bán cổ phần kiểm soát tại một công ty con sở hữu các cảng dọc kênh đào cho một nhóm nhà đầu tư đứng đầu bởi BlackRock, một công ty quản lý tài sản của Mỹ.
Còn phải chờ xem liệu Trump có từ bỏ tham vọng chiếm kênh đào hay không, rồi từ đây sẽ suy ra được rằng nếu như một số lời đe dọa của Trump ở những nơi khác có thể đóng một vai trò chiến lược hơn – chẳng hạn như ở Greenland, nơi mà lo ngại về ảnh hưởng của Trung Quốc đã tồn tại suốt nhiều năm qua.