Hoàng Quốc Dũng
Đại hội Vienna và sự tái thiết trật tự châu Âu
Đại hội Vienna diễn ra từ ngày 18 tháng 9 năm 1814 đến ngày 9 tháng 6 năm 1815 tại thủ đô nước Áo. Mục tiêu chính của hội nghị này là vẽ lại bản đồ châu Âu sau sự sụp đổ của Napoléon, đồng thời khôi phục trật tự quân chủ đã bị Cách mạng Pháp và các cuộc chiến tranh Napoléon làm xáo trộn.
Đại hội kéo dài lê thê vì tính phức tạp của nó:
• Các cường quốc tham gia đều có tham vọng lớn và lợi ích xung đột nhau.
• Số lượng quốc gia tham dự rất đông, gây khó khăn cho việc đàm phán.
• Trong lúc hội nghị vẫn đang diễn ra, Napoléon bất ngờ trở lại nắm quyền ở Pháp (tháng 3/1815), làm gián đoạn các cuộc thương lượng.
Những cường quốc tham gia và có những lợi ích riêng:
• Áo (Thủ tướng Metternich): Muốn đảm bảo sự ổn định của châu Âu và duy trì ảnh hưởng ở Đức và Ý.
• Anh (Lord Castlereagh): Muốn duy trì thế cân bằng quyền lực, hạn chế ảnh hưởng của Pháp trên lục địa.
• Nga (Sa hoàng Alexandre I): Hy vọng mở rộng lãnh thổ, đặc biệt là ở Ba Lan.
• Phổ: Muốn giành lại lãnh thổ ở Đức và Ba Lan.
• Pháp, dù là nước bại trận, vẫn có đại diện là Talleyrand, người khéo léo giúp Pháp giảm bớt tổn thất và tái hòa nhập vào hệ thống châu Âu.
Những quyết định quan trọng:
• Pháp bị đưa trở lại biên giới năm 1792, mất hết các vùng lãnh thổ đã sáp nhập dưới thời Napoléon.
• Vương quốc Hà Lan được thành lập, bao gồm cả Bỉ, Luxembourg và Hà Lan ngày nay.
• Nước Đức vẫn bị chia cắt, với một Liên bang Đức dưới ảnh hưởng của Áo.
• Nga giành được Ba Lan, trong khi Phổ nhận một phần lãnh thổ Sachsen và vùng Rheinland.
• Anh, với ưu thế trên biển, giữ lại nhiều thuộc địa chiến lược.
Các quyết định của Đại hội không dựa trên đạo đức hay quyền lợi của các dân tộc mà hoàn toàn mang tính thực dụng, phục vụ lợi ích của các cường quốc. Những dân tộc nhỏ bé và khát vọng độc lập, dân chủ của họ hầu như không được đoái hoài.
Những ví dụ về sự bất công:
• Ba Lan: Bị chia cắt giữa Nga, Phổ và Áo. Dân Ba Lan khao khát độc lập nhưng bị hy sinh vì tham vọng của các cường quốc.
• Ý: Thay vì khuyến khích sự thống nhất, Đại hội trao miền Bắc nước Ý cho Áo và khôi phục các tiểu quốc nhỏ dưới ảnh hưởng nước ngoài.
• Đức: Liên bang Đức bị duy trì dưới sự kiểm soát của Áo, cản trở quá trình thống nhất nước Đức.
• Na Uy: Bị trao cho Thụy Điển mà không hề hỏi ý kiến người Na Uy.
• Các thuộc địa: Anh tận dụng Đại hội để giữ hoặc thôn tính các vùng lãnh thổ chiến lược mà không quan tâm đến dân bản địa.
Tình hình Ukraine hôm nay: Một phiên bản của Vienna 1815?
Có thể thấy một số điểm tương đồng giữa Đại hội Vienna (1814-1815) và tình hình Ukraine hiện nay, đặc biệt khi xét đến cách các cường quốc hành xử với những quốc gia yếu hơn.
1. Lợi ích của các cường quốc trên hết
Đại hội Vienna không dựa trên nguyên tắc công lý hay đạo đức mà chủ yếu nhằm khôi phục cân bằng quyền lực, bảo vệ lợi ích của các đế chế lớn như Nga, Anh, Áo và Phổ. Tương tự, trong cuộc chiến Ukraine, các cường quốc (Mỹ, Nga, Trung Quốc…) cũng đặt lợi ích chiến lược lên hàng đầu hơn là quyền tự quyết của Ukraine. Nếu Trump ngừng viện trợ Ukraine (tình hình hiện tại), điều đó có thể phản ánh đúng logic của những cuộc thương lượng quyền lực thuần túy, giống như tại Vienna.
2. Sự nhân nhượng với Nga
Ở Vienna, các cường quốc đã nhượng bộ cho Nga khi để nước này kiểm soát phần lớn Ba Lan, vì không muốn đối đầu trực diện. Ngày nay, nếu phương Tây suy yếu hoặc chia rẽ, có thể họ cũng sẽ nhượng bộ Nga một phần lãnh thổ Ukraine, chấp nhận một giải pháp hòa bình theo điều kiện của Moscow.
3. Ukraine – một quân cờ trên bàn cờ lớn
Tại Vienna, số phận của nhiều nước nhỏ (Ba Lan, các quốc gia Đức, Ý) bị quyết định mà họ không có nhiều tiếng nói. Hiện nay, Ukraine cũng ở trong tình thế tương tự: dù Kyiv kháng cự quyết liệt, nhưng số phận lâu dài của họ phụ thuộc vào quyết định của Washington, Bruxelles hay thậm chí là Bắc Kinh. Nếu phương Tây mất đoàn kết, Ukraine có thể bị ép phải chấp nhận một thỏa thuận bất lợi.
4. Sự trở lại của chủ nghĩa thực dụng
Khi một siêu cường như Mỹ ưu tiên lợi ích thay vì đạo lý, cục diện thế giới sẽ thay đổi. Trong lịch sử, đạo đức hiếm khi là yếu tố quyết định trong chính trị quốc tế – đây cũng chính là điều Metternich và các nhà ngoại giao tại Vienna đã chứng minh. Trump có thể theo cùng một đường lối thực dụng, coi Ukraine như một gánh nặng thay vì một đồng minh chiến lược quan trọng.
Tương lai thế giới: Chúng ta đang đi về đâu?
Tôi đặc biệt lo ngại cho tình hình chung của thế giới. Trước khi chiến tranh Nga – Ukraine nổ ra, tôi vẫn tin rằng nhân loại đang trên con đường tiến tới văn minh. Những gì diễn ra từ sau Thế chiến thứ Hai phần lớn chứng tỏ điều đó, dù vẫn còn những bất công cần phải giải quyết.
Nhưng rồi, Trump lên nắm quyền, mọi thứ đảo lộn, và thế giới dường như quay trở lại năm 1815. Cá nhân Trump có thể đáng lo ngại, nhưng nếu ông ta chỉ tại vị trong 4 năm, thì đó cũng chỉ là một cái chớp mắt trong lịch sử nhân loại. Điều đáng lo hơn là Trump được bầu lên một cách dân chủ. Đây là một lựa chọn không sáng suốt của người Mỹ, hay đó chính là một trào lưu chung của nhân loại? Hãy quan sát sự trỗi dậy của các đảng cực hữu, dân túy trên toàn thế giới để thấy sự lo ngại này là có cơ sở.
Dù sao, tôi vẫn hy vọng nhân loại tiếp tục tiến lên con đường văn minh, dân chủ. Những quyết định của chúng ta ít nhiều phải tính đến cả những tiêu chuẩn đạo đức tối thiểu và quyền lợi của các cá nhân, các dân tộc nhỏ bé.
Mỗi người, dù chỉ là một hạt cát, vẫn có thể đóng góp một phần nhỏ bé của mình. Bản thân tôi, tôi đọc và viết, hy vọng có thể mang lại một chút giá trị nào đó cho công cuộc này.
Các bạn Việt Nam thân mến, nếu không thể làm gì, thì ít nhất cũng đừng hô: “Putin hay Trump muôn năm!”.Việt Nam không to như Anh, Pháp, Mỹ hay Nga đâu. Hãy biết đếm và biết đọc.
H.Q.D.
Nguồn: FB Quoc Dung Hoang