Tâm Tuệ
Việc Chính Quyền Trung Quốc xây dựng các con đập trên thượng nguồn sông Mêkông cho lợi ích riêng đang tác động tiêu cực và gây tổn hại trực tiếp đến đời sống, kinh tế và xã hội… đối với các nước hạ nguồn con sông này. Mới đây, Mỹ và 5 nước hạ nguồn sông Mêkông đã công bố khuôn khổ hợp tác đa phương mới trong bối cảnh quan ngại gia tăng về ảnh hưởng ngày càng lớn của Trung Quốc tại khu vực Đông Nam Á.
Vấn đề sông Mêkông được đưa ra thảo luận tại Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF) trong tuần qua. Bên cạnh đó, Hội nghị Bộ trưởng đối tác Mêkông-Hoa Kỳ (MUSP) lần đầu tiên cũng diễn ra, với mục tiêu nâng tầm Sáng kiến hạ nguồn Mêkông (LMI) để ứng phó với các tác động từ thượng nguồn do Trung Quốc gây ra. Cam kết của Washington đối với tương lai của LMI “như một phần của tầm nhìn chung cho một khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và cởi mở”.
Tờ Chinhphu cho hay, hôm 11/9, Mỹ và 5 nước hạ nguồn sông Mêkông đã công bố khuôn khổ hợp tác đa phương mới trong bối cảnh quan ngại gia tăng về ảnh hưởng ngày càng lớn của Trung Quốc tại khu vực Đông Nam Á.
Tại hội nghị Quan hệ Đối tác Mêkông-Mỹ tại Hà Nội, Bộ Ngoại giao Mỹ đã cam kết trao ít nhất 153 triệu USD cho Thái Lan, Myanmar, Campuchia, Việt Nam và Lào, để các nước này tiến hành một loạt dự án hợp tác như chia sẻ dữ liệu ngành thủy văn, ứng phó với thiên tai và các nỗ lực phòng chống tội phạm xuyên biên giới.
Trong một tuyên bố hôm 11/9, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đã thể hiện rõ hơn nữa các mục tiêu của Mỹ tại khu vực Đông Nam Á: “Chúng tôi thúc đẩy sự minh bạch và tôn trọng ở khu vực sông Mêkông, nơi Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã xúi giục hành vi buôn bán vũ khí và ma túy, và đơn phương thâu tóm các con đập ở thượng nguồn, làm trầm trọng hơn nữa đợt hạn hán lịch sử”.
Sông Mêkông đang chết dần bởi những con đập chặn ngang dòng chảy
Epoch Times dẫn nguồn tin từ kênh truyền thông Hoa Kỳ cho biết mực nước ở hạ lưu sông Mê Kông gần đây đã chạm đáy mới. Ủy ban sông Mê Kông (MRC) đã đưa ra báo cáo vào tháng 8 kêu gọi Trung Quốc và các nước Đông Nam Á chia sẻ thêm dữ liệu về hoạt động của các đập thủy điện.
Theo báo cáo, hiện có 13 nhà máy thủy điện trên lưu vực sông Lan Thương (Mê Kông), gồm 11 nhà máy ở Trung Quốc và 2 nhà máy ở Lào.
Báo cáo cũng cho biết, mực nước thấp sẽ tác động lớn đến Biển Hồ và Đồng bằng sông Cửu Long, gây mất cân bằng sinh thái, giảm nguồn cá, ảnh hưởng đến kinh tế xã hội.
Theo thống kê của Trung tâm nghiên cứu Stimson của Mỹ có trụ sở ở Washington, DC, hồi tháng 4 cho biết, Trung Quốc đã xây dựng các con đập trên thượng lưu sông Mêkông trong 3 thập kỷ qua, các quốc gia ở hạ lưu lo ngại rằng Trung Quốc một ngày nào đó sẽ “tắt nguồn nước”.
Các dữ liệu của Stimson cho thấy, trong 6 tháng của năm 2019, Trung Quốc nhận được một lượng mưa trên trung bình và các con đập của họ đã giữ lại một lượng nước lớn hơn bao giờ hết, trong khi các quốc gia ở hạ lưu lại bị hạn hán nặng chưa từng có. Báo cáo của Stimson chỉ ra rằng, việc Trung Quốc tích trữ lượng lớn nước đang gây ra những thay đổi thất thường và tàn khốc đối với mực nước ở hạ lưu sông Mêkông.
Cũng theo South China Morning Post (SCMP), trong tháng 4 vừa qua, một báo cáo qua chương trình Sáng kiến Hạ vùng sông Mêkông của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ cho rằng có sự liên quan giữa mực nước thấp kỷ lục của sông Mêkông trong một nửa thế kỷ qua vào năm ngoái, với các hoạt động của đập thuỷ điện.
Trích dẫn báo cáo này, Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ David Stilwell hôm 4/9 cáo buộc Trung Quốc “thao túng” dòng chảy sông Mêkông vì “lợi ích riêng” trong khi các nước hạ nguồn “phải trả giá đắt”, gây nên “một thách thức cấp bách” trong khu vực.
Ông Stilwell nói rằng việc “thao túng dòng chảy dọc sông Mêkông” của Trung Quốc xảy ra trong 25 năm qua, trong đó “sự gián đoạn dòng chảy tự nhiên nghiêm trọng nhất xảy ra đồng thời với việc xây dựng và vận hành các con đập lớn”.
Vấn đề sông Mêkông là một ví dụ cho thấy ĐCSTQ coi thường lợi ích của các nước láng giềng
Epoch Times dẫn ý kiến của ông Gregory Poling, nhà nghiên cứu của Dự án Đông Nam Á thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), một tổ chức tư vấn của Hoa Kỳ, nói trên Đài Tiếng nói Hoa Kỳ rằng vấn đề Mêkông là ví dụ rõ ràng nhất về việc ĐCSTQ phớt lờ lợi ích của các nước láng giềng, lợi dụng thông tin hư giả và không minh bạch để che giấu hành động của mình. Đây là ví dụ minh hiển nhất.
Ông James Buchanan, đang là nghiên cứu sinh tại Đại học Hồng Kông và nghiên cứu các vấn đề của Thái Lan, cho biết: “Các vấn đề như Đập trên sông Mêkông cho thấy sự quan ngại trước hành động bành trướng ngày càng tăng của ĐCSTQ và sự bất an trong khu vực này. Trong khu vực này, ĐCSTQ luôn bị coi là ức hiếp các nước láng giềng nhỏ hơn. Trên thực tế, đây đang trở thành hình ảnh của ĐCSTQ trên toàn thế giới“.
Việt Nam chịu tác động nặng nề
Sông Mêkông, một trong những dòng sông dài nhất thế giới, đem lại thực phẩm, nước dùng và sự sống cho khoảng 60 triệu người dân ở 6 quốc gia khác nhau ở vừng hạ lưu con sông này.
Việc Trung Quốc ‘thao túng’ dòng chảy Sông Mêkông có tác động tiêu cực và gây tổn thương cho các nước. Theo báo cáo mới của Uỷ hội Sông Mêkông (MRC): “Việt Nam có thể bị giảm năng suất tại vựa lúa Đồng bằng sông Cửu Long” do lưu lượng nước thấp trên sông Mêkông có thể gây ra những tác động nghiêm trọng do mất đi tiềm năng về thủy sản và thủy lợi.
Hiện có khoảng 20 triệu người dân Việt Nam đang sinh sống tại lưu vực của hệ thống sông Cửu Long.
Báo cáo nghiên cứu tác động từ các công trình thủy điện trên dòng chính sông Mêkông của Bộ Tài nguyên và Môi trường Việt Nam công bố năm 2016 cũng cho rằng, các bậc thang thủy điện dòng chính sẽ gây nhiều tác động bất lợi ở mức lớn nghiêm trọng tới nhiều lĩnh vực và môi trường ở Việt Nam, bao gồm nguy cơ mất đi hoặc thậm chí tuyệt chủng của 10% các loài cá và thu nhập người dân có thể giảm tới 50%. Theo đánh giá này, ở Việt Nam, tổn thất hàng năm trong ngành thủy sản và nông nghiệp do các đập thuỷ điện trên dòng chính gây ra có thể lên tới 15.800 tỷ đồng (khoảng 760 triệu USD).
Theo MRC, tình trạng thiếu thông tin về những ảnh hưởng trước mắt và lâu dài của việc phát triển thủy điện ở thượng nguồn và biến đổi khí hậu sẽ khiến người dân sống ở vùng đồng bằng sông Mêkông có thể bị tổn thương do những tác động như gia tăng xâm nhập mặn, giảm phù sa bùn cát và dưỡng chất, ảnh hưởng nguồn cá di cư và thay đổi chế độ dòng chảy.
Một trong những khuyến nghị nêu trong báo cáo mới của MRC là sự minh bạch về dữ liệu và chia sẻ thông tin. Để tăng cường sự minh bạch về các hoạt động của các con đập ở thượng nguồn sông Mêkông, cũng như chứng minh sự hợp tác có tính thiện chí, MRC cho rằng Trung Quốc cần xem xét việc cung cấp dữ liệu cho các nước ở hạ lưu sông Mêkông.
Hiện nay Đồng bằng sông Cửu Long phải chịu tác động từ thượng nguồn do Trung Quốc gây ra nặng nề nhất. Độ xâm nhập mặn ở các cánh đồng đã đạt 1,6mg/l dù cách cửa biển 100km. Mùa mưa 2020, do mưa ít trên thượng nguồn sông Mêkông nên lũ về giảm ¼ so với năm 2019 và đây là mức thấp nhất trong vòng 25 năm qua. Bên cạnh đó các hồ lớn ở Lào, Thái Lan, Campuchia đã giảm nguồn nước từ 30-80% sẽ thách thức cho Đồng bằng sông Cửu Long trong mùa khô 2021.