Trúc Lam
30-12-2025
Ngày nay, dùng Zalo không còn đơn thuần là gửi tin nhắn hay gọi điện. Đó là một nghi thức chính trị – pháp lý: Mở ứng dụng lên, cúi đầu bấm “đồng ý”, rồi mới được phép tiếp tục tồn tại trong đời sống xã hội. Không đồng ý ư? Xin lỗi, bạn bị loại khỏi nhóm lớp, tổ dân phố, công ty, thậm chí khỏi… đời sống hành chính.
Những ngày qua, người dùng Zalo phát hiện mình được “ưu ái” ban cho một bộ điều khoản toàn diện, cứng rắn, trong đó có yêu cầu “triệt để tuân thủ” các quy định mang màu sắc chính trị. Triệt để đến mức nào thì không ai nói rõ, nhưng không tuân thủ thì chắc chắn… không nhắn tin được. Và tất nhiên, không có lựa chọn từng phần, vì dân thì chỉ cần một lựa chọn duy nhất: Đồng ý toàn bộ.
Cơ chế giám sát độc lập để bảo vệ người dùng? Xin lỗi, đây không phải Thụy Điển. Đây là nơi niềm tin được xây dựng bằng… thông cáo báo chí.
Thế là dư luận đặt câu hỏi, một câu hỏi rất “nhạy cảm”: Phải chăng Zalo đang trên đường tiến hóa từ ứng dụng công nghệ thành cánh tay nối dài của Bộ Công an trong việc quản lý tư tưởng và hành vi xã hội?
Một số người còn nghi ngờ có “bàn tay Trung Quốc” phía sau. Nhưng thật ra, quốc tịch của ông chủ không quan trọng. Mà điều quan trọng là: Dữ liệu của bạn đang nằm trong tay ai và bạn có quyền gì ngoài quyền… im lặng?
Vấn đề không nằm ở chỗ Zalo thu thập dữ liệu bởi ứng dụng nào mà chẳng thu. Vấn đề nằm ở chỗ, Zalo thu thập trong tư thế “anh dùng tôi thì anh phải chịu”, còn người dùng thì đứng ở thế cúi đầu, không thương lượng, không đối thoại, không có quyền từ chối…
Khi một ứng dụng đã trở thành hạ tầng bắt buộc – từ nhắn tin cá nhân, họp phụ huynh, thông báo khu phố cho đến giấy tờ hành chính – thì các điều khoản một chiều không còn là hợp đồng dân sự. Nó giống nội quy hơn. Nội quy dành cho công dân số.
Theo điều khoản, Zalo có thể tiếp cận số điện thoại, danh bạ, nội dung tin nhắn, hình ảnh, tập tin và đủ loại dữ liệu kỹ thuật khác. Dĩ nhiên, Zalo nói điều đó không đồng nghĩa với “theo dõi”. Nghe cũng giống như việc đặt camera khắp nhà rồi khẳng định: “Chúng tôi không nhìn, chỉ lưu lại thôi”!
Thiếu minh bạch về mã hóa, thời gian lưu trữ và quyền truy cập dữ liệu, người dùng được tặng kèm một món quà vô hình: Cảm giác bất an thường trực. Và khi biết rằng dữ liệu “có thể được cung cấp theo yêu cầu của pháp luật”, người dân tự động học được kỹ năng mới: Tự kiểm duyệt. Nói ít hơn, viết hiền hơn, suy nghĩ cũng phải… ngoan hơn. Không cần công an ngồi đọc tin nhắn, bởi người dân đã tự làm phần việc đó cho nhà chức trách.
Để trấn an dư luận, Zalo nhờ báo chí chính thống lên tiếng. Nhưng thật trớ trêu, càng trấn an thì nghi ngờ càng tăng. Nếu mọi thứ minh bạch, vì sao phải thông qua một kênh duy nhất, nói bằng một giọng duy nhất? “Minh bạch kiểu này” nghe giống che rèm cửa rồi bật đèn cho sáng.
Khi quyền lực nhà nước bắt tay với công nghệ trong một môi trường thiếu đối trọng, niềm tin xã hội không sụp đổ ngay mà nó rạn nứt từ từ. Người dùng vẫn dùng Zalo – vì không dùng thì sống ra sao – nhưng sự hoài nghi đã kịp bén rễ.
Và câu hỏi cuối cùng vẫn còn treo lơ lửng, giống như tin nhắn “đã gửi” mà không bao giờ thấy hồi âm: Ai bảo đảm dữ liệu cá nhân của hàng chục triệu người không bị theo dõi, không bị thu thập có hệ thống, không bị chia sẻ cho Bộ Công an?
Trong bối cảnh ấy, thật khó để gọi Zalo là một nền tảng công nghệ trung lập. Nó giống như một công cụ kiểm soát ngầm: Không cần ra lệnh, không cần đe dọa, chỉ cần một nút “Tôi đồng ý”. Và thế là xong!
Nguồn: Tiếng Dân