Dân số Việt Nam có thể ngừng tăng vào năm 2060, thậm chí sớm hơn 10 năm nếu phụ nữ sinh ít con, theo dự báo mới nhất của Tổng cục Thống kê.
Báo cáo Dự báo dân số giai đoạn 2024-2074 do Tổng cục Thống kê vừa công bố xây dựng ba kịch bản tăng trưởng dựa trên các mức sinh thấp, trung bình và cao. Theo phương án trung bình với mức sinh 1,85 con một phụ nữ, tỷ lệ tăng dân số bình quân trong 5 năm tới đạt 0,66% mỗi năm rồi giảm dần. Việt Nam sẽ chạm ngưỡng tăng trưởng 0% vào năm 2060, trước khi chuyển sang giai đoạn suy giảm với giá trị âm từ năm 2061.
Tình hình trở nên đáng lo ngại hơn tại kịch bản mức sinh thấp với 1,45 con một phụ nữ. Quá trình tăng trưởng âm sẽ bắt đầu ngay từ năm 2051, sớm hơn 10 năm so với phương án trung bình. Tốc độ sụt giảm diễn ra nhanh và mạnh, khiến quy mô dân số hụt mất trung bình 461.000 người mỗi năm vào cuối kỳ dự báo (2069-2074).
Ngược lại, nếu duy trì mức sinh cao 2,01 con, đà tăng trưởng dương vẫn giữ được đến năm 2074, bổ sung thêm khoảng 58.000 công dân hằng năm. Tương ứng với ba kịch bản này, quy mô dân số nước ta sẽ lần lượt đạt 103,9 triệu, 114,2 triệu và 118,5 triệu người.
Dù diễn biến theo hướng nào, Việt Nam cũng đang bước vào giai đoạn tăng chậm, tiến tới ngưỡng dừng hoặc suy giảm. “Hệ lụy nhãn tiền” của mức sinh thấp là tình trạng già hóa dân số tốc độ nhanh, gây áp lực nặng nề lên hệ thống an sinh xã hội và nguy cơ thiếu hụt lao động nghiêm trọng. Nỗi lo về việc đất nước rơi vào bẫy “già trước khi giàu” trở nên hiện hữu nếu không đảm bảo được quy mô dân số đủ để phát triển bền vững, các chuyên gia nhận định.
Thực tế, xu hướng mức sinh xuống thấp và bùng nổ số lượng người cao tuổi đang là vấn đề toàn cầu, theo ông Phạm Vũ Hoàng, Phó cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế). Năm 2025, phụ nữ Việt Nam sinh trung bình 1,93 con, nhích nhẹ so với mức thấp kỷ lục năm ngoái nhưng vẫn dưới mức sinh thay thế và phân hóa mạnh giữa các vùng miền. Cơ quan quản lý nhận định thách thức lớn nhất hiện nay nằm ở cơ cấu và chất lượng dân số trong bối cảnh mức sinh thấp kéo dài.
Để ứng phó, ngành dân số xác định trọng tâm công tác từ năm 2026 là vận động mỗi cặp vợ chồng sinh đủ hai con, xem đây là hành động thiết thực thể hiện lòng yêu nước. Luật Dân số mới, dự kiến có hiệu lực từ tháng 7/2026, sẽ trao quyền tự quyết về thời điểm, số lượng và khoảng cách sinh con dựa trên điều kiện kinh tế, sức khỏe của mỗi gia đình.
Bộ Y tế đang xây dựng chính sách ưu tiên cho các cặp vợ chồng sinh đủ hai con được mua nhà ở xã hội. Quy định này dự kiến được cụ thể hóa khi Luật Dân số có hiệu lực từ tháng 7/2026, bổ sung vào các tiêu chí ưu tiên hiện hành của Bộ Xây dựng.
Lê Nga