Tác giả: Hubertus Volmer
Vũ Ngọc Chi chuyển ngữ
3-4-2025
Cuộc chiến thương mại do Hoa Kỳ châm ngòi có thể gây ra một cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Đây cũng là phản ứng sau nhiều thập niên bỏ sót của giới chính trị dòng chính.
Về mặt kinh tế, mức thuế do Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump áp đặt là sự điên rồ. Chúng có khả năng gây ra suy thoái toàn cầu. Nhưng sẽ quá đơn giản nếu chỉ phàn nàn về sự bất tài về kinh tế của Trump hoặc sự suy đồi về chính trị của đảng Cộng hòa.
Bởi vì thuế quan của Trump không chỉ là một sai lầm mà còn là phản ứng trước một sai lầm. Trong nhiều thập niên, các tổng thống Hoa Kỳ – giống như hầu hết các chính phủ ở phương Tây – đã ca ngợi những lợi ích của toàn cầu hóa. Họ bác bỏ những lo lắng và sợ hãi chính đáng bằng cách chỉ ra những tác động tích cực. Và với lập luận cho rằng, đây là sự phát triển tất yếu.
Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton đã nói cách đây một phần tư thế kỷ, rằng toàn cầu hóa không thể bị ngăn chặn hay ngưng lại. “Nó tương đương về mặt kinh tế với một lực tự nhiên như gió hoặc nước. Chúng ta có thể khai thác gió để căng buồm. Chúng ta có thể khai thác nước để tạo ra năng lượng. Chúng ta có thể làm việc chăm chỉ để bảo vệ con người và tài sản khỏi bão và lũ lụt. Nhưng vô ích khi phủ nhận sự tồn tại của gió hoặc nước, hoặc làm cho chúng biến mất”.
Sự thất vọng của tầng lớp trung lưu
Chính phủ Mỹ, nói riêng, không cố gắng thật sự để bảo vệ người dân khỏi những cơn bão ẩn dụ của toàn cầu hóa. Tại vùng được gọi là vành đai rỉ sét (rust-belt) của Mỹ, toàn bộ các thành phố rơi vào tình trạng lụn bại vì ngành khai khoáng và công nghiệp nặng, và sau đó là các ngành công nghiệp khác, di chuyển đến các nước có chi phí sản xuất rẻ hơn. Những thành công trong bầu cử của Trump có liên quan chặt chẽ đến sự suy giảm này.
“Những người bỏ phiếu cho Trump đã tìm kiếm người nào đó trong nhiều thập niên để nói lên cuộc đấu tranh của họ và đại diện cho sự thất vọng của tầng lớp trung lưu“, Marc Fisher, nhà báo Mỹ nói sau chiến thắng bầu cử đầu tiên của Trump. Những cử tri này đã từng hy vọng vào Ronald Reagan, sau đó là Bill Clinton và Barack Obama. Lần nào họ cũng thất vọng.
Theo quan điểm chính trị hiện hành, toàn cầu hóa không phải là nguyên nhân gây ra sự suy giảm mà nó đã mang lại mức tiêu dùng chưa từng thấy cho nhiều nơi trên thế giới. Quan điểm này cũng không sai. Tuy nhiên, nó bỏ qua thực tế là sự phân phối của cải không đồng đều. Các thành phố như Detroit ở Michigan hay Youngstown ở Ohio đã mất đi một lượng lớn cư dân cùng với việc làm trong ngành công nghiệp; Đông Đức cũng có trải nghiệm này. Thay vào đó, những điều mà người dân sống ở khu vực Rust Belt nhận được chỉ là sự thờ ơ, hờ hững, tệ hơn nữa là sự khinh miệt rõ ràng: Hillary Clinton đã nói về những người ủng hộ Trump rằng một nửa số người theo ông có thể bị xếp vào “giỏ những kẻ khốn khổ” (basket of deplorables). Bà đã thua cuộc bầu cử tổng thống năm 2016 vì thái độ này.
Chủ nghĩa tự do luôn cho rằng, toàn cầu hóa luôn tốt cho tất cả mọi người. “Một trong những quốc gia hưởng lợi nhiều nhất từ toàn cầu hóa là Hoa Kỳ. Việc họ không phân phối của cải công bằng trên đất nước họ, chính là vấn đề chính trị trong nước của họ”, Bộ trưởng Kinh tế Liên bang Đức, Robert Habeck phát biểu khi phản ứng về mức thuế quan của Trump. Ông Habeck nói đúng: Vấn đề không phải là bản chất của thương mại tự do, mà là sự phân phối những thành quả to lớn về sự thịnh vượng trong ba đến bốn thập niên qua. Sự trỗi dậy của những người theo chủ nghĩa dân túy cánh hữu được quan sát trên toàn thế giới đặc biệt mạnh mẽ ở những khu vực mà người dân mất mát nhiều nhất về an sinh xã hội và triển vọng tương lai.
Kể từ khi Trump lên nắm quyền, đảng Cộng hòa đã khai thác những tác động tiêu cực của toàn cầu hóa, mà chính họ là người đã thúc đẩy đáng kể. Trong nhiều thập niên qua, họ là đảng ủng hộ tự do thương mại, thậm chí còn hơn cả đảng Dân chủ. Ngày nay, họ phục vụ cho những nhóm dân cư được cho là thật sự bị thiệt thòi bằng luận điệu chiến tranh văn hóa của họ. Thực tế là, lần này họ không quan tâm đến lợi ích của người dân thường và điều này sẽ sớm trở nên rõ ràng với người dân: Khi cuộc sống vốn đã đắt đỏ ở Mỹ do sự điên rồ về thuế quan của Trump, sớm trở nên vượt quá sức chịu đựng của người dân Mỹ.