Tác giả: Albinson Linares
Trúc Lam chuyển ngữ
27-3-2025
Lời giới thiệu: Bài báo sau đây nói về trường hợp Mario René López, một công dân Mỹ bị bắt giam, chờ trục xuất, sau khi anh đã từng là công dân Mỹ, nhưng bắt đầu từ thời chính quyền Trump 1.0, họ đã không còn công nhận anh là công dân Mỹ nữa!
Trường hợp của López, một thiếu niên El Salvador đến Mỹ khi còn nhỏ, có thể bị trục xuất do cách diễn giải luật pháp của nước Mỹ và sự thay đổi luật của đất nước mà anh được sinh ra, vào thời điểm mà anh trở thành công dân Mỹ, để xác định liệu anh có là công dân Mỹ hay không.
Một điểm nữa cần lưu ý về luật pháp Mỹ, quyền công dân của trẻ vị thành niên có cha mẹ nhập quốc tịch Mỹ còn tùy thuộc vào cha mẹ của đứa trẻ đó nhập quốc tịch vào thời điểm nào. Nếu đứa trẻ (từ nước khác đến Mỹ) khi chưa đủ 18 tuổi vào thời điểm cha mẹ nhập quốc tịch Mỹ từ năm 2000 trở về sau, thì có thể áp dụng Luật Công dân Trẻ em 2000 (Child Citizenship Act 2000). Theo luật này, ngoài những điều kiện khác, chỉ cần MỘT người là cha hoặc mẹ đã nhập quốc tịch, thì đứa trẻ đó đủ điều kiện trở thành công dân Mỹ.
Ngược lại, trẻ em vị thành niên có cha mẹ nhập quốc tịch trước khi luật Child Citizenship Act 2000 ra đời thì không thể áp dụng luật này được, mà phải áp dụng tiêu đề 8, điều 1432 Bộ luật Hoa Kỳ (8 U.S. Code 1432), tức là cần cả HAI người, là cha và mẹ đã nhập quốc tịch, nếu đứa con sinh trong giá thú, (ngoài những điều kiện khác) thì đứa trẻ đó mới đủ điều kiện trở thành công dân Mỹ.
López bị bắt giam không phải vì đang phạm tội, mà vì “tiền án” 20 năm trước và anh đã thi hành bản án, và vì từ năm 2016 chính quyền Trump tìm cách không công nhận quốc tịch Mỹ của López, để làm thủ tục trục xuất anh. Sau đây là bản dịch:
***
Mario René López đang bị giam giữ tại một cơ sở của cơ quan Di trú và Thực thi Hải quan (ICE) ở Virginia, mặc dù anh cho biết mình đã có quốc tịch [Mỹ] từ người mẹ, khi anh còn là đứa trẻ vị thành niên. Mẹ anh đã nhập quốc tịch hồi năm 1998.
Mario René López nói, việc bị nhốt trong một trung tâm giam giữ của ICE là một trải nghiệm rất khó khăn vì anh không thể sống cùng gia đình và điều kiện sống rất khắc nghiệt, nhưng trên hết, điều đó thật khó khăn vì anh khẳng định anh là công dân Mỹ.
“Tôi đến Mỹ khi tôi 12 tuổi, với tư cách là thường trú nhân vì mẹ tôi là thường trú nhân [hợp pháp] và bà đã nộp hồ sơ và đến đón tôi ở El Salvador. Khi mẹ tôi trở thành công dân, tôi vẫn còn là đứa trẻ vị thành niên, vì vậy tôi tự động có được quyền công dân theo mẹ tôi, nhưng không hiểu sao giờ tôi lại bị giam giữ“, Lopez, 44 tuổi, nói trong một cuộc gọi từ Cơ sở Giam giữ Caroline ở Bowling Green, Virginia.
Theo trang web của Cơ quan Di trú và Nhập tịch [Hoa Kỳ], quyền công dân theo mẹ cha (derivative) là quyền công dân tự động có được của trẻ em dưới 18 tuổi thông qua tình trạng công dân của cha mẹ chúng và trong một số trường hợp nhất định, quyền này áp dụng cho con nuôi sinh ra ở nước ngoài của công dân Mỹ.
Các viên chức ICE đã bắt giữ Lopez hồi tháng 1 năm 2023. Từ đó đến nay, anh bị giam giữ tại Cơ sở Giam giữ Caroline ở Bowling Green.
‘Anh cũng là một công dân’
Việc giam giữ Lopez của ICE là bước mới nhất trong một tiến trình dài tại tòa án để cố gắng công nhận quyền công dân của anh. Sinh ra ở El Salvador, Lopez nhập cảnh vào Mỹ với tư cách là thường trú nhân hợp pháp hồi năm 1992. Mẹ anh đã nhập quốc tịch vào năm 1998, khi anh 16 tuổi, trên lý thuyết anh đã tự động trở thành công dân Mỹ theo tiêu đề 8, điều 1432 Bộ luật Hoa Kỳ (8 U.S. Code 1432), có hiệu lực vào thời điểm đó.
Hiện nay, khuôn khổ pháp lý cho loại quyền công dân đó là Đạo luật về Quyền công dân Trẻ em năm 2000, trong đó nêu rõ các yêu cầu chung để đủ điều kiện là, con cái của cha mẹ là công dân Hoa Kỳ bẩm sinh hoặc đã nhập tịch (gồm cả cha mẹ nuôi), phải dưới 18 tuổi và là thường trú nhân hợp pháp. Ngoài ra, đứa trẻ phải cư trú ở Mỹ, “dưới sự giám hộ hợp pháp và thực tế của cha mẹ là công dân Mỹ”.
Bà Floribel Lopez, 62 tuổi, mẹ của anh Lopez, cho biết trong một cuộc phỏng vấn với Noticias Telemundo rằng, điều đó áp dụng cho con trai bà. Bà nói: “Tôi đã đưa cho cháu giấy tờ khi tôi trở thành công dân. Cháu cũng là công dân vì tôi trở hành công dân khi cháu còn là trẻ vị thành niên. Tôi không biết tại sao cháu lại bị giam giữ“.
“Chúng tôi rời El Salvador vì vấn đề du kích quân, vì chúng giết rất nhiều người. Đó là lý do tại sao chúng tôi đến đây“, Floribel Lopez nói. Báo cáo của Ủy ban Sự thật do Liên Hiệp quốc hậu thuẫn đã ghi nhận rằng, cuộc nội chiến ở El Salvador kéo dài từ năm 1979 đến năm 1992, khiến hơn 75.000 người thiệt mạng và hàng ngàn người mất tích.
Ở tuổi 20, Lopez bị kết tội về tội liên quan đến ma túy (năm 2004 và 2005) và phải chịu án tù bảy năm. Theo các tài liệu pháp lý trong vụ án, trong thời gian ở tù, anh đã được các viên chức của Bộ An ninh Nội địa đến thăm, những người này hồi năm 2009 xác định rằng, anh đã có quyền công dân Mỹ từ mẹ mình, theo luật vào thời điểm đó.
Tuy nhiên, năm 2016, theo giấy tờ của tòa án và luật sư của Lopez, Bộ An ninh Nội địa (DHS) đã thay đổi lập trường của họ, xem anh là thường trú nhân hợp pháp chứ không phải là công dân và bắt đầu các thủ tục trục xuất vì anh từng bị kết tội ma túy.
Benjamin Osorio, luật sư của Lopez, nói: “Năm 2016, các viên chức đã thay đổi quyết định và đưa anh vào thủ tục trục xuất. Chúng tôi đã theo đuổi vụ án này khoảng tám năm và chúng tôi vẫn đang đấu tranh với vấn đề quốc tịch tương tự. Chúng tôi có bằng chứng, chứng minh anh ấy là công dân vì chúng tôi có giấy khai sinh, giấy thường trú, giấy chứng nhận quốc tịch của mẹ anh, bà đã làm trước khi anh 18 tuổi và cha mẹ anh chưa bao giờ kết hôn. Tất cả những điều đó chứng minh rằng anh là người Mỹ“.
Theo tiêu đề 8, điều 1432 Bộ luật Hoa Kỳ, có hiệu lực khi Lopez nộp hồ sơ, con cái của công dân Hoa Kỳ đã nhập tịch có quyền được hưởng quyền công dân theo mẹ cha khi, ngoài những điều kiện khác, cả cha và mẹ đều đã nhập tịch; trong trường hợp cha mẹ ly thân hợp pháp thì một người cha hoặc mẹ có quyền nuôi con hợp pháp đã nhập tịch; hoặc khi chỉ có mẹ được nhập tịch “nếu đứa trẻ sinh ra ngoài giá thú và quyền làm cha của đứa trẻ chưa được xác lập bằng cách hợp pháp hóa“. Trường hợp sau cùng chính là trường hợp của Lopez, theo luật sư và mẹ anh ta tuyên bố.
“Tôi chưa bao giờ kết hôn với cha của các con tôi. Mario không liên lạc với ông ta và chưa bao giờ liên lạc [với ông ta]. Tôi có hai đứa con, và người cha không bao giờ chịu trách nhiệm về chúng, cũng không thừa nhận chúng“, mẹ của Lopez cho biết.
Nhưng theo tài liệu pháp lý trong vụ án, các công tố viên lập luận rằng, Hiến pháp Salvador thay đổi vào năm 1983, xóa bỏ sự phân biệt pháp lý giữa trẻ em sinh ra trong giá thú hoặc ngoài giá thú. Theo bên công tố, điều đó “hợp pháp hóa” Lopez (không sinh ra ngoài giá thú) trước khi mẹ anh được nhập tịch, khiến anh không đủ điều kiện để có quyền công dân theo mẹ.
“Vụ án này hơi phức tạp vì chính phủ đang yêu cầu nghiên cứu luật pháp ở El Salvador để xác định xem thật ra anh đã được hợp pháp hóa chưa. Và điều trớ trêu là, nếu xác định rằng anh đã được hợp pháp hóa theo sự thay đổi luật pháp ở quốc gia đó, thì anh sẽ phải chứng minh rằng cha anh cũng đã nhập quốc tịch, nhưng rõ ràng là cha anh ta chưa bao giờ có mối quan hệ với anh ta“, Charles Wheeler, một luật sư lâu năm của Mạng lưới Di trú Hợp pháp Công giáo cho biết.
“Thật không may, bởi vì về mọi mặt và mục đích, anh ta là công dân Hoa Kỳ, coi đất nước này là quê hương của mình và đã sống ở đây hầu hết cuộc đời của mình. Anh ta không có bất kỳ mối liên hệ thật sự nào với El Salvador. Không may, vì chính phủ không chấp nhận quyền công dân của anh ta, anh ta có thể bị trục xuất vì những bản án hình sự trước đó của mình“, Wheeler cho biết.
Lopez cho biết, anh đếm thời gian mình bị giam giữ, đã hai năm hai tháng trôi qua. “Tôi đã phạm sai lầm khi còn trẻ, nhưng điều đó đã giúp tôi thay đổi. Tôi không còn là con người đó nữa. Tôi đã đi làm, tôi là thợ điện có đăng ký giấy phép, và bây giờ điều này xảy ra với tôi. Tôi đã sống trên đường phố trong 12 năm mà không gặp vấn đề gì, làm những điều đúng đắn”, anh nói.
DHS và ICE không phản hồi yêu cầu thông tin của báo Noticias Telemundo về trường hợp của Lopez và quyết định thay đổi quyền công dân của anh vào năm 2016.
Trường hợp của Lopez minh họa cho những thách thức mà nhiều người được hưởng quyền công dân theo mẹ cha phải đối mặt.
“Do những rào cản về mặt pháp lý và thủ tục, mọi người có thể gặp rất nhiều khó khăn để có được quyền công dân theo mẹ cha, ngay cả khi có sự trợ giúp của luật sư. Thực tế, trong một số trường hợp, điều đó có thể khiến mọi người trở thành người vô tổ quốc, nghĩa là họ không có quyền công dân“, Kathleen Bush-Joseph, một nhà phân tích chính sách của Chương trình Chính sách Di trú Hoa Kỳ tại Viện Chính sách Di trú, nói với báo Noticias Telemundo.
Luật sư của Lopez đã đệ đơn xin lệnh phải đưa anh ra tòa, phản đối việc giam giữ anh với lý do anh là công dân Mỹ; vụ án của anh đang được Tòa Phúc thẩm (4th U.S. Court of Appeals) xét xử và phán quyết dự kiến sẽ được đưa ra vào cuối năm nay.
Trong khi đó, vì chính phủ không coi anh là công dân, Osorio cũng đã đệ đơn xin bảo vệ Lopez theo Công ước chống tra tấn, một biện pháp ngăn chặn việc trục xuất đến một quốc gia mà một người phải đối mặt với nguy cơ thật sự bị tra tấn. Tòa án đã ra phán quyết có lợi cho Lopez trong trường hợp đó.
Luật sư của Lopez nói rằng, kể từ khi anh thắng trong vụ Công ước chống tra tấn, “họ đang tìm kiếm một quốc gia khác để xem liệu người ta có thể trục xuất anh đến một nơi nào đó khác ngoài El Salvador hay không“.
Osorio nói: “Điều chúng tôi lo sợ là, vì lý lịch của anh ấy, họ có thể gửi anh ấy đến Honduras hoặc Mexico. Đó là một lý do khác để tiếp tục đấu tranh cho quyền công dân [của anh]“.
‘Thật đau thương’
Angelica Reyes, 40 tuổi, vợ của Lopez, nói rằng cô nhớ rất rõ ngày chồng cô bị giam giữ. Cô thức dậy vào buổi sáng và nhận thấy xe tải của chồng cô vẫn đậu, như thể anh ấy chưa đi làm ở công ty điện của mình. “Tôi lo lắng và bắt đầu gọi điện cho một số người bạn và những người làm việc chung với anh, nhưng không ai biết gì cả. Sau 2-3 tiếng đồng hồ, tôi nhận được cuộc gọi từ anh ấy, nói rằng anh đã bị ICE giam giữ“, cô nói trong một cuộc phỏng vấn.
“Thật là khủng khiếp vì từ đó, ngày nào tôi cũng phải sống một mình với các con. Thật là cơn ác mộng, và về mặt kinh tế thì cũng không dễ dàng gì“.
Có một tiền lệ tích cực trong vụ án của Lopez, là vụ Flores-Torres kiện Holder, một vụ kiện năm 2009 do tòa án U.S. District Court for the Northern District of California phán quyết. Trong vụ án đó, Herbert Flores-Torres, người cũng sinh ra ở El Salvador và bị ICE giam giữ chờ trục xuất, đã thành công trong việc xác lập quyền công dân Mỹ theo mẹ cha của mình.
Tòa án nhận thấy rằng, thực tế là cha của Flores-Torres chưa bao giờ kết hôn với mẹ của anh, là “đủ” để xác định rằng anh đủ điều kiện có quyền công dân theo mẹ cha.
Quyền công dân theo mẹ cha đã trở thành con đường quan trọng để trở thành công dân cho hàng ngàn trẻ em của những người nhập cư nhập quốc tịch hàng năm, giúp bảo đảm sự đoàn kết gia đình trong hệ thống nhập cư của Mỹ.
Noticias Telemundo phân tích các số liệu chính thức của Sở Di trú và Nhập tịch Hoa Kỳ trong các năm tài khóa từ năm 2021 đến 2024, cho thấy quá trình xử lý các mẫu đơn [nhập tịch] N-600, mà mọi người sử dụng để nộp đơn xin quyền công dân, thông qua cha mẹ của họ.
Trong thời gian đó, cơ quan này đã nhận được 255.126 đơn và 230.193 đơn đã được chấp thuận — tỷ lệ chấp thuận là 91,3%.
“Nếu cha mẹ bạn là công dân Hoa Kỳ vào thời điểm bạn sinh ra ở nước ngoài hoặc nếu ít nhất một trong hai người trở thành công dân sau đó, bạn sẽ được hưởng quyền công dân theo cha mẹ. Đó là một quyền và luật đó đã không thay đổi trong khoảng 25 năm và đã được Quốc hội thông qua“, Wheeler cho biết.
Trại giam Caroline ở Bowling Green, nơi Lopez đang bị giam giữ, đã thu hút sự chú ý của giới truyền thông hồi năm 2023 khi một cuộc thanh tra của Văn phòng Tổng thanh tra Bộ An ninh Nội địa, tiết lộ những thất bại mang tính hệ thống trong dịch vụ y tế, xử lý thực phẩm, lưu giữ hồ sơ và xử lý khiếu nại của người bị giam giữ.
“Điều này gây ra cho tôi quá nhiều căng thẳng và lo lắng cho gia đình tôi. Nơi này đang trở nên quá đông đúc, đã có những người phải ngủ trên sàn nhà, và tôi nghĩ điều đó là không công bằng”, Lopez nói.
Số liệu gần đây của Bộ An ninh Nội địa (DHS) cho thấy, các trung tâm giam giữ người nhập cư đã quá tải, chứa 47.600 người trên toàn quốc.
Noticias Telemundo hỏi ICE và DHS về các biện pháp đã được thực hiện tại cơ sở sau báo cáo thanh tra, nhưng không nhận được phản hồi. Sau vụ thanh tra năm 2023, người ta tiết lộ rằng, ICE đã thừa nhận hai trong tám khuyến nghị của văn phòng [Tổng Thanh tra Bộ An ninh Nội địa]: Quan sát về cách xử lý thực phẩm của tù nhân và xử lý khiếu nại.
Lopez nói: “Đây là một chấn thương đối với sáu đứa con tôi, vợ tôi, mẹ tôi và toàn bộ gia đình tôi. Tôi đã làm đúng. Ngay cả thẩm phán cũng nói rằng, tôi là một người đã cải tạo, tôi không phải là mối nguy hiểm cho xã hội. Đây là một cơn ác mộng“.
Nguồn: Tiếng Dân