Simon Shuster / Kyiv
Exclusive: Zelensky on Trump, Putin, and the Endgame in Ukraine, Time, Mar 24, 2025
Cù Tuấn biên dịch
Gần sáu năm đã trôi qua kể từ khi Volodymyr Zelenskyi được bầu làm tổng thống Ukraine, nhưng ông vẫn rùng mình trước tất cả những tấm đồng thau bóng loáng và đèn chùm lấp đầy văn phòng của mình. Nơi này có vẻ khá lòe loẹt, giống như một căn phòng được sao chép từ Mar-a-Lago, và Zelenskyi dường như không thể ngừng xin lỗi vì điều đó khi ông dẫn tôi đi tham quan vào một buổi tối tháng Ba. Ông nói rằng ông thà vứt bỏ đồ đạc, phá bỏ các trụ tường và dùng sơn trắng để che đi những chiếc lá bằng vàng thật trên trần nhà.
“Nhưng, bạn biết đấy, chúng tôi không có nhiều thời gian để cải tạo, đặc biệt là trong vài năm trở lại đây”,ông nói, ám chỉ đến cuộc chiến. Chỉ ở phía sau phòng làm việc của ông, phía sau phiên bản Bàn làm việc của Ukraine, mới có một không gian giống như nhà của Zelensky – một căn phòng nhỏ với một chiếc giường đơn và một bộ tranh do chính ông chọn. Chúng không phải là những tác phẩm của bảo tàng. Ở khu chợ địa phương, những tác phẩm tương tự có thể chỉ bán được nhiều nhất là vài trăm đô la. Nhưng chúng có ý nghĩa với vị Tổng thống này vì những gì chúng đại diện.
Bức tranh treo trên đầu giường của ông cho thấy một tàu chiến Nga đang chìm xuống Biển Đen. Một bức khác cho thấy quân đội Ukraine đang chiến đấu gần đây trên lãnh thổ Nga. Bức thứ ba, bức mà Zelensky thích nhất, cho thấy Điện Kremlin chìm trong biển lửa. “Mỗi bức tranh đều nói về chiến thắng”, ông nói khi chúng tôi hòa vào không gian để xem ảnh. “Đó là nơi tôi sống”.
Nhưng Zelenskyi không mời tôi đi tham quan. Theo như tôi biết, mục đích cơ bản của ông ấy là làm sáng tỏ bầu không khí sau chuyến thăm Phòng Bầu dục gần đây của ông, chuyến thăm đã trở thành một hiện tượng lan truyền trên toàn thế giới và là nguồn gốc gây lo sợ cho đất nước của ông. Trong nhiều phút dài vô tận vào sáng ngày 28 tháng 2, Tổng thống Donald Trump và Phó Tổng thống JD Vance đã chỉ trích Zelenskyi, gọi ông là kẻ vô ơn, yếu đuối và nguy hiểm trong khi nói về những nỗ lực phản biện của ông. “Ông không nắm giữ những lá bài”, Trump nói với Zelenskyi. “Ông đang đánh cược với Thế chiến thứ III!”.
Theo lời khuyên của những người mà ông tin tưởng, Zelenskyi hầu như tránh nói về sự việc này, vì không muốn làm sâu sắc thêm một cuộc khủng hoảng ngoại giao mang tính đe dọa khiến ông mất không gì ngoài sự tồn tại của đất nước mình. Câu trả lời tiêu chuẩn của ông cho những câu hỏi về nó là, “Hãy để lịch sử quyết định”. Ngay cả bây giờ, ông vẫn hy vọng sẽ lật sang trang mới và bước tiếp. Nhưng bản năng của ông hiếm khi cho phép ông im lặng lâu về những điều khiến ông bận tâm, đó là một phần lý do khiến ông gặp rắc rối với Trump.
Khi bước vào cuộc họp đó, Zelenskyi nói rằng ông đã lên kế hoạch cho mọi thứ. Ông đã đến Nhà Trắng một vài lần trong cuộc chiến. Nhưng đây sẽ là lần đầu tiên ông ngồi với Trump tại Phòng Bầu dục, và nó sẽ đánh dấu một thời điểm quan trọng trong nỗ lực của Trump nhằm thúc đẩy một thỏa thuận hòa bình ở Ukraine. Để gây ấn tượng, Zelenskyi quyết định mang theo một bộ quà tặng. Mục đích của họ là phá vỡ bất kỳ ác cảm nào mà Tổng thống Mỹ cảm thấy đối với Ukraine, và xua tan những gì Zelenskyi tin là ảnh hưởng từ tuyên truyền của Nga đối với Nhà Trắng.
Một trong những món quà phù hợp với truyền thống mới nổi của thời đại Trump, trong đó khách mời mang theo những vật kỷ niệm sáng loáng về lòng tôn trọng và lòng trung thành của họ. Trong một ví dụ gần đây, Benjamin Netanyahu, Thủ tướng Israel, đã tặng Trump một máy nhắn tin bằng vàng, kỷ niệm các thiết bị nổ mà Israel đã sử dụng để giết hoặc làm bị thương hàng nghìn kẻ thù của mình vào năm ngoái tại Lebanon. Vladimir Putin đã đi xa hơn thế, đặt vẽ một bức tranh sơn dầu về Trump và gửi nó đến Nhà Trắng trong tháng này. Trong trường hợp của Zelenskyi, món quà thậm chí còn hào nhoáng hơn: chiếc đai vô địch của người bạn Oleksandr Usyk, người giữ danh hiệu quyền anh hạng nặng thế giới.
Khi ngồi vào chỗ của mình trong Phòng Bầu dục, Zelenskyi đặt chiếc thắt lưng lên một chiếc bàn cạnh gần khuỷu tay phải, định với tay ra và đưa cho Trump trước mặt các nhà báo đã tập trung. Thay vào đó, khi cuộc họp báo trên truyền hình bắt đầu, Zelenskyi với tay lấy một món quà khác của mình. Đó là một tập tài liệu chứa một loạt ảnh ghê rợn, cho thấy các tù nhân chiến tranh Ukraine sau thời gian bị Nga giam cầm. Một trong số họ đã gầy gò đến kinh khủng. Những hình ảnh cơ thể khác cho thấy dấu hiệu bị tra tấn. “Thật là khó khăn”, Trump nói, khuôn mặt ông trở nên nặng nề, khi ông nhận những bức ảnh từ Zelensky và bắt đầu lật giở chúng.
Những bức ảnh đó, theo một số quan chức Mỹ, đã đánh dấu thời điểm cuộc họp diễn ra không như mong đợi. Nếu Zelenskyi trao chiếc đai vô địch, cử chỉ đó có thể làm bầu không khí dịu đi. Những bức ảnh thì lại có tác dụng ngược lại. Chúng dường như khiến Trump cảnh giác, như thể ông đang bị đổ lỗi cho nỗi đau khổ của những người lính đó. Tuy nhiên, ngay cả cho đến nay, Zelenskyi vẫn không hối hận về quyết định công bố những hình ảnh này. Ông đã cố gắng vượt ra ngoài bản năng giao dịch của Trump, vượt ra ngoài nhu cầu nịnh hót của Trump và kêu gọi Trump như một con người. “Ông ấy có gia đình, những người thân yêu, con cái. Ông ấy phải cảm nhận được những điều mà mọi người đều đã cảm nhận”, Zelensky nói. “Những gì tôi muốn thể hiện là các giá trị của mình. Nhưng sau đó, cuộc trò chuyện lại đi theo một hướng khác”.
Trong số những câu nói gây căng thẳng nhất trong cuộc họp tại Phòng Bầu dục diễn ra gần cuối, khi Zelenskyi hỏi liệu JD Vance có đến thăm Ukraine trong chiến tranh không. Cả hai đều biết là Vance sẽ không đến, và Vance đáp trả rằng ông ấy không quan tâm đến “các chuyến đi tuyên truyền” của Zelenskyi.
Sự xúc phạm này hẳn là đã gây tổn thương. Trong suốt cuộc xâm lược, chính sách của Ukraine là khuyến khích du khách tận mắt chứng kiến sự tàn phá của nó. Zelenskyi thường đưa du khách đến các bệnh viện đầy những người lính bị thương, những đống đổ nát do các cuộc tấn công bằng tên lửa hoặc những ngôi mộ tập thể mà quân Nga để lại. Các phái viên từ Nhà Trắng đã cố gắng tránh những chuyến đi như vậy kể từ khi Trump nhậm chức vào tháng 1. Nhưng Zelenskyi vẫn cam kết với giá trị này trong ngoại giao, và nhóm của ông đã mời tôi tham gia một chuyến đi như vậy vào ngày chúng tôi phỏng vấn ông.
Vào cuối buổi sáng hôm đó, đoàn xe của Tổng thống đã rời khỏi văn phòng của Zelenskyi hướng về vùng ngoại ô phía tây của Kyiv, và dừng lại ở làng Moshchun. Trước cuộc xâm lược của Nga, nơi này có dân số khoảng 800 người, và nơi này nổi tiếng vì Zelenskyi, trong sự nghiệp diễn viên và diễn viên hài đầu tiên của mình, đã quay một trong những bộ phim hài tình huống nổi tiếng nhất của mình tại đây. Bây giờ, trên khắp Ukraine, Moshchun được biết đến là ngôi làng mà tại đó nỗ lực chiếm giữ Kyiv của Nga đã thất bại.
Trận chiến diễn ra dữ dội trên các cánh đồng và khu rừng xung quanh trong 23 ngày vào cuối tháng 2 và tháng 3 năm 2022 được cho là trận chiến có hậu quả nghiêm trọng nhất diễn ra ở châu Âu kể từ Thế chiến thứ hai. Nếu kết thúc khác đi, người Nga có thể đã thành công trong việc bao vây Kyiv, lật đổ Zelenskyi, nuốt chửng hầu hết Ukraine và vẽ lại bản đồ châu Âu. Thay vào đó, hàng trăm lính biệt kích Nga đã bị tàn sát tại Moshchun do một nhóm hỗn hợp gồm quân đội Ukraine, cảnh sát, vệ binh quốc gia và thường dân, một số người trong số họ chỉ được trang bị lựu đạn và súng săn.
“Những chiến binh của chúng tôi ở Moshchun bị áp đảo về số lượng, 1 chọi 13”, Zelensky nói với tôi. Ông nhấn mạnh rằng đó không phải là tuyên truyền. “Đó là sự thật”.
Ba năm đã trôi qua kể từ khi Nga thua trận chiến đó, và chúng tôi đã đến để kỷ niệm ngày này. Nhân dịp này, văn phòng của thống đốc địa phương đã chuẩn bị một buổi lễ công phu, với một ban nhạc quân đội và một đội danh dự đứng nghiêm, lưỡi lê súng trường của họ lấp lánh dưới ánh mặt trời. Chiến trường, nơi có ít nhất 125 người Ukraine đã tử trận, giờ đây được treo đầy cờ, một số lá cờ có dòng chữ “Ukraine hoặc là chết”.
Trong lúc chờ đợi buổi lễ bắt đầu, tôi đi bộ đến một túp lều gỗ nơi một vài người phụ nữ đang bán đồ lưu niệm thời chiến – những chú lùn nhỏ được trang trí bằng lá ngụy trang và vỏ đạn. Một thành viên trong đội ngũ của Zelenskyi tiến lại gần tôi và nhớ lại cảnh tượng này trông như thế nào vào những năm trước, vào lễ kỷ niệm lần thứ nhất và thứ hai của trận chiến. “Nó trông có vẻ thực hơn”, anh ấy thì thầm.
Có lẽ Vance đã có lý. Thật khó để giữ được ranh giới giữa sự trang trọng và tuyên truyền. Theo thời gian, những vết thương mới trở thành vết sẹo cũ. Chiến trường trở thành đài tưởng niệm, và sự sến súa bắt đầu len lỏi đi vào. Cảnh vật xung quanh Zelenskyi trông không thể phủ nhận là đã được biên đạo khi ông đi ngang qua đội danh dự và đặt vòng hoa lên bệ đài. Tính cấp thiết của các sự kiện đã phai nhạt, và điều đó làm phức tạp thêm thách thức ngoại giao mà Zelenskyi phải đối mặt ở giai đoạn này của cuộc chiến. Sự tồn vong của đất nước ông phụ thuộc vào khả năng duy trì sự ủng hộ và cảm thông của các đồng minh nước ngoài. Nhưng khi cuộc chiến biến thành một thói quen chết chóc, ông càng khó giữ được sự chú ý của họ và giữ những người như Trump ở bên mình.
Vào cuối buổi lễ, một trong những vệ binh Tổng thống đã cố nhịn ngáp, khiến tôi cũng phải ngáp theo. Đêm trước đó tôi khó ngủ. Bầy máy bay không người lái mới nhất của Nga đã xuất hiện trên bầu trời ngay sau nửa đêm. Người ta cho biết chúng là Shaheds, hay “liệt sĩ”, một thiết kế mà Nga đã mua từ Iran. Trên mạng xã hội, người Ukraine thích thông báo về sự xuất hiện của họ bằng cách đăng biểu tượng cảm xúc về một chiếc xe tay ga, vì những vũ khí Shahed này phát ra âm thanh giống như những chiếc Vespa biết bay, gầm rú khi chúng lao ra khỏi đám mây. Trong căn hộ của tôi gần khu nhà Tổng thống, còi báo động không kích không kêu. Vì vậy, tôi thức dậy vì tiếng nổ của những khẩu pháo phòng không bố trí trên các mái nhà, với ánh sáng từ đầu nòng của chúng nhảy múa trên bức tường phòng ngủ.
Zelenskyi đang ở trên tàu hỏa vào thời điểm đó, trở về từ chuyến đi mới nhất của mình tới châu Âu. Một trong những điểm dừng chân của ông trong tuần đó là Phần Lan, quốc gia có sự khác biệt không may là có chung đường biên giới dài 830 dặm với Nga, dài nhất trong số các thành viên NATO. Tại trung tâm Helsinki, Zelenskyi đã tham quan một hầm trú ẩn ngầm rộng lớn nhằm bảo vệ công dân Phần Lan an toàn và thoải mái trong trường hợp xảy ra chiến dịch ném bom của Nga. Mặc dù dân số chỉ có 5,6 triệu người, nhưng đất nước này đã xây dựng một mạng lưới những hầm trú ẩn đủ lớn cho gần năm triệu người. “Những đứa trẻ này, chúng đang chơi khúc côn cầu ở đó”, Zelensky ngạc nhiên lưu ý. “Chúng có phòng tập thể dục, cửa hàng, giống như những thị trấn nhỏ, một không gian rộng lớn”. Ông đã ký một thỏa thuận với chính phủ Phần Lan để xây dựng những hầm trú ẩn tương tự ở Ukraine.
Trên đường về nhà bằng tàu hỏa, màn hình iPhone của Zelenskyi nhấp nháy cảnh báo không kích, báo hiệu sự tiếp cận của các máy bay không người lái Shahed. Theo lực lượng không quân Ukraine, 214 chiếc trong số chúng sẽ tấn công theo từng đợt trong suốt đêm, một số được trang bị bom chân không có thể thiêu rụi toàn bộ các tòa nhà. Mục tiêu chính là thành phố Odessa trên bờ Biển Đen, nơi máy bay không người lái tấn công một khu chung cư, một trung tâm mua sắm và các doanh nghiệp khác. Chúng cũng khiến cho ba quận của thành phố bị cắt điện.
Một trong những đồng minh thân cận nhất của Zelenskyi, Petr Pavel, tổng thống Cộng hòa Séc, tình cờ có mặt ở Odessa vào ngày hôm đó, và chuyến tàu của ông khởi hành chỉ 20 phút trước khi cuộc ném bom bắt đầu. Trải nghiệm này khiến ông bàng hoàng. Trước đó trong ngày, Trump và Putin đã có cuộc điện đàm để thảo luận về đề xuất ngừng bắn của Mỹ, và nhà lãnh đạo Nga cho biết ông sẽ cân nhắc ít nhất một số điều khoản của đề xuất này. Pavel đã gặp khó khăn trong việc nắm bắt sự giả dối này. “Người ta phải thực sự hoài nghi khi tuyên bố ý chí đàm phán hòa bình, hoặc đàm phán ngừng bắn, đồng thời lại phát động một cuộc tấn công lớn vào cơ sở hạ tầng dân sự”, ông nói trong chuyến thăm Zelenskyi vào ngày hôm sau. “Thật vô cùng khó khăn để đối phó với một đối thủ như vậy”.
Trong số các đồng minh quốc tế của Zelensky, Pavel từ lâu đã là một trong những người kiên định và hiệu quả nhất. Trong năm đầu tiên của cuộc xâm lược của Nga, Mỹ đã lùng sục khắp thế giới để tìm loại đạn pháo mà Ukraine cần để duy trì cuộc chiến, và đã không có đủ. Sau đó, Pavel, nhà lãnh đạo của một quốc gia nhỏ hơn bang Idaho, đã tìm ra cách để có được hơn một triệu quả đạn pháo này, mà người Séc đã nhanh chóng tặng cho Ukraine.
Tôi gặp ông lần đầu vào mùa hè năm ngoái tại Thụy Sĩ, trong một hội nghị thượng đỉnh hòa bình mà Zelenskyi chủ trì cho hơn 80 quốc gia trên khắp thế giới. Được tổ chức tại khu nghỉ dưỡng trên núi cao Bürgenstock, hội nghị thượng đỉnh này nhằm thúc đẩy tầm nhìn của Zelenskyi về việc chấm dứt chiến tranh. Nó dựa trên một kế hoạch mà ông gọi là Công thức hòa bình, bao gồm mười nguyên tắc mà ông coi là thiết yếu cho bất kỳ giải pháp lâu dài nào với Nga. Một số yêu cầu của nó khiến các đồng minh của ông cảm thấy kỳ quặc. Điểm thứ năm kêu gọi rút quân hoàn toàn và vô điều kiện khỏi toàn bộ Ukraine. Điểm thứ bảy đòi tất cả tội phạm chiến tranh người Nga, bao gồm cả Putin và các tướng lĩnh hàng đầu của ông, phải chịu tội.
Không ai mong đợi Ukraine đạt được tất cả những mục tiêu này, chắc chắn là không sớm. Tuy nhiên, Zelenskyi và nhóm của ông coi công thức này là ngôi sao chỉ đường của họ, không phải là lộ trình thực tế hướng đến hòa bình mà là lý tưởng mà các nhà ngoại giao thế giới nên hướng tới khi tìm cách chấm dứt chiến tranh. “Nó nêu ra những gì chúng ta sẽ thấy là giải pháp cuối cùng cho cuộc khủng hoảng này và hậu quả của nó”, Andriy Yermak, chánh văn phòng của Zelenskyi, người cũng là nhà đàm phán chính của Ukraine, cho biết. “Chúng tôi ủng hộ tầm nhìn đó”.
Giống như hầu hết các đồng minh nước ngoài của Ukraine, Tổng thống Pavel ủng hộ Công thức Hòa bình. Nhưng ông có sự hiểu biết tỉnh táo hơn nhiều về cách chiến tranh sẽ kết thúc. Ông đã phục vụ trong quân đội trong phần lớn sự nghiệp của mình, đạt đến cấp bậc tướng lĩnh và làm việc trong bộ tư lệnh cấp cao của NATO. Bên lề hội nghị thượng đỉnh ở Thụy Sĩ, ông nói với tôi rằng hòa bình cuối cùng ở Ukraine sẽ xấu xí, tức giận và khó chấp nhận đối với Zelenskyi. “Đạt được sự trở lại của chủ quyền hoàn toàn và toàn vẹn lãnh thổ không phải là mục tiêu trong ngắn hạn”, Pavel nói. “Nó sẽ không xảy ra trong tương lai gần”.
Ông thúc giục tôi thay vào đó hãy nghĩ về các chiến tuyến và sự chiếm đóng trong phần lịch sử vẫn bị đóng băng trong nhiều thập kỷ. Ví dụ, sự thống trị của Liên Xô ở Đông Đức, nơi Bức tường Berlin đã tồn tại trong hơn 28 năm. Hoặc vùng biên giới được quân sự hóa mạnh mẽ giữa Bắc và Nam Triều Tiên, nơi vẫn chính thức trong tình trạng chiến tranh mặc dù đã có lệnh ngừng bắn vào năm 1953. Hoặc các nước vùng Baltic ở Đông Âu, nơi Liên Xô chiếm đóng vào năm 1940. Sử dụng các lệnh trừng phạt đối với Moscow và các hình thức gây sức ép ngoại giao khác, phương Tây đã cố gắng chống lại sự chiếm đóng đó. Nhưng nó vẫn tiếp diễn trong hơn nửa thế kỷ. Tất cả những ví dụ này, Pavel nói với tôi, đóng vai trò là tiền lệ cho nơi mà cuộc chiến ở Ukraine có khả năng sẽ kết thúc. Ông nói: “Tôi không thấy có cơ hội nào”, “Ukraine có thể biến cuộc chiến thành thành công nhanh chóng của họ”.
Thật vậy, trong những tháng kể từ hội nghị thượng đỉnh ở Thụy Sĩ, tầm nhìn lớn lao của Zelensky về hòa bình đã bị thu hẹp lại. Ông không còn nhắc đến Công thức Hòa bình trong các bài phát biểu của mình nữa. Vào tháng 10, khi cuộc bầu cử tổng thống Mỹ đến gần, Zelenskyi đã trình bày một kế hoạch ít tham vọng hơn. Nó chỉ bao gồm năm điểm. Điểm đầu tiên kêu gọi Ukraine nhận được lời mời tham gia liên minh NATO, trong khi hai điểm cuối cùng có cách tiếp cận mới, kêu gọi lợi ích tài chính của Mỹ thay vì bất kỳ giá trị chung nào. Trong số những lời dụ dỗ mà Zelenskyi đưa ra là quyền tiếp cận “khoáng sản trị giá hàng nghìn tỷ đô la” ẩn dưới lòng đất Ukraine.
Mùa thu năm ngoái, sau khi thảo luận ý tưởng đó với Zelensky ở New York, Trump đã nắm bắt được nó, và chính quyền của ông đã sớm đề xuất một thỏa thuận để Mỹ hưởng lợi từ sự giàu có về khoáng sản của Ukraine như một khoản bồi thường cho sự hỗ trợ quân sự. Zelenskyi đã phản đối các điều khoản mà Trump đề xuất trong bản thảo đầu tiên của thỏa thuận. Nhưng sau nhiều tuần đàm phán căng thẳng, Mỹ và Ukraine đã thống nhất một phiên bản mà cả hai bên đều có thể chấp nhận.
Zelenskyi và Trump đã có ý định ký nó sau cuộc họp của họ tại Phòng Bầu dục. Cuộc tranh cãi của họ đã phá hỏng những kế hoạch đó.
Ngày hôm sau, Trump gác lại thỏa thuận khoáng sản và quyết định tỏ ra cứng rắn với Zelenskyi. Chính quyền của ông tuyên bố đình chỉ viện trợ cho Ukraine, bao gồm cả nguồn cung cấp thông tin tình báo quan trọng, cũng như vũ khí và đạn dược. Đặc phái viên của Trump tại Ukraine, Tướng Keith Kellogg, cho biết người Ukraine đã “tự chuốc lấy hậu quả”. Zelenskyi đã không thể chứng minh được thiện chí chấp nhận kế hoạch hòa bình của Trump tại Phòng Bầu dục, và phản ứng của Mỹ “giống như dùng thanh gỗ đập vào mũi con la”, Kellogg nói. “Để thu hút sự chú ý của họ”.
Hơn thế nữa, nó đã làm tê liệt lực lượng vũ trang của Ukraine trên chiến trường. Không có quyền truy cập vào dữ liệu từ vệ tinh Mỹ, họ đã mất khả năng phát hiện sự tiếp cận của máy bay ném bom và tên lửa hành trình của Nga. Kết quả là, Ukraine có ít thời gian hơn để cảnh báo dân thường và quân nhân về một cuộc không kích đang đến gần. Tác động nghiêm trọng nhất là ở khu vực Kursk của Nga, nơi người Nga đã có những bước tiến nhanh chóng. Nhưng Zelenskyi đã từ chối đổ lỗi cho chính quyền Trump. “Nó không liên quan”, ông nói với tôi. “Đừng hiểu lầm tôi. Trạng thái tinh thần luôn phụ thuộc vào việc các đối tác của bạn có đứng về phía bạn hay không. Nhưng tôi sẽ không nói rằng lệnh đóng băng của Mỹ đã ảnh hưởng đến hoạt động ở Kursk”.
Điều khiến Zelenskyi bận tâm nhất về vai trò của Trump trong hoạt động đó không liên quan nhiều đến việc chia sẻ thông tin tình báo mà liên quan đến thông tin sai lệch của Nga. Giữa trận chiến, Trump đã gọi điện cho Putin, người đã nói với tổng thống Mỹ rằng hàng nghìn quân Ukraine ở Kursk đã bị quân Nga bao vây. “Đó là lời nói dối”, Zelenskyi nói với tôi. Nhưng Trump tiếp tục khuếch đại điều đó.
Đối với Zelenskyi, điều này có vẻ như là một phần của một mô hình. Ông cho biết các quan chức Mỹ đã bắt đầu tin lời Putin, ngay cả khi tình báo của chính họ lại mâu thuẫn với ông. “Tôi tin rằng Nga đã xoay xở để gây ảnh hưởng đến một số người trong nhóm Nhà Trắng thông qua thông tin”, Zelenskyi nói với tôi. “Tín hiệu của họ gửi đến người Mỹ là người Ukraine không muốn chấm dứt chiến tranh, và cần phải làm gì đó để buộc họ phải làm vậy.”
Những căng thẳng phát sinh từ cuộc họp tại Phòng Bầu dục bắt đầu tan biến khoảng mười ngày sau đó, khi ivà Trump cử những trợ lý cấp cao nhất của họ đến một vòng đàm phán tại Ả Rập Xê Út. Cuộc họp được tổ chức tại thành phố Jeddah vào ngày 11 tháng 3, kéo dài khoảng chín giờ. Phái đoàn Mỹ, do cố vấn an ninh quốc gia của Trump, Mike Waltz, và Ngoại trưởng Marco Rubio dẫn đầu, muốn thảo luận chi tiết về cách mà lệnh ngừng bắn sẽ vượt qua ranh giới xung đột. “Có lúc chúng tôi thậm chí còn lấy ra một bản đồ và bắt đầu vẽ trên đó cách chúng tôi sẽ kết thúc cuộc chiến này”, Waltz sau đó nói với Fox News. “Tất nhiên cả hai bên sẽ phải thỏa hiệp một số thứ”.
Nhận xét này cho thấy Mỹ muốn biết Ukraine sẵn sàng nhượng lại bao nhiêu lãnh thổ cho Nga. Nhưng Yermak, nhà đàm phán chính của Ukraine tại cuộc họp, cho biết ông không diễn giải theo cách đó. “Bản đồ rất quan trọng để giúp họ hiểu được tình hình hiện tại, tình hình hiện tại, các yếu tố chiến lược quan trọng”. Người Mỹ không khoa trương hay đưa ra yêu cầu. Họ dành thời gian lắng nghe người Ukraine kể lại lịch sử chiến tranh và các trận chiến diễn ra trên đường đi đến thời điểm hiện tại.
Vài giờ sau khi đàm phán, Yermak và nhóm của ông đã gọi điện cho Zelenskyi và yêu cầu chỉ thị. Ông bảo họ đồng ý ngừng bắn mà không có điều kiện tiên quyết. Theo một số cách, đây là một sự xuống thang lớn khác. Zelenskyi đã dành toàn bộ cuộc chiến để yêu cầu đảm bảo an ninh từ người Mỹ và nhượng bộ từ người Nga. Bây giờ gần như tất cả các yêu cầu của ông đã bị gạt sang một bên. Yermak thừa nhận điều này rất khó khăn. “Nhưng chúng ta phải thực tế. Chúng ta phải hành động từng bước một”, ông nói với tôi. “Đây không phải là thời điểm cho chủ nghĩa lý tưởng”.
Sau các cuộc đàm phán ở Jeddah, Mỹ đã đồng ý nối lại việc cung cấp viện trợ quân sự và tình báo cho Ukraine. Cuộc họp tại Phòng Bầu dục bắt đầu có vẻ chỉ còn như là một ký ức khó chịu. Theo quan điểm của Zelenskyi, không phải tất cả những hậu quả từ cuộc họp đó đều có hại. Tỷ lệ ủng hộ của dân chúng đối với ông tăng vọt vào những ngày đầu tháng 3, đạt gần 70% trong một số cuộc thăm dò – mức chưa từng thấy kể từ những tháng đầu của cuộc xâm lược của Nga. Điều này khiến tôi thấy lạ. Với mức độ rủi ro mà ông đã gây ra khi tranh cãi với Trump và Vance tại Phòng Bầu dục, có vẻ hợp lý khi người dân đổ lỗi cho ông về sự thất bại của ngoại giao. Khi tôi hỏi về điều này, Zelenskyi đã trả lời bằng một câu hỏi của riêng ông.
“Tại sao người Ukraine lại tự vệ khi cuộc chiến này bắt đầu? Đó là vì phẩm giá”, ông nói với tôi. “Chúng tôi không coi mình là một siêu cường nào đó”, ông tiếp tục, nhưng người Ukraine “rất mãnh liệt, và khi nói đến ý thức về phẩm giá, tự do, dân chủ của chúng tôi, người dân của chúng tôi sẽ đứng lên và đoàn kết với nhau”. Điều họ hy vọng nhìn thấy ở Phòng Bầu dục là bằng chứng cho thấy Mỹ vẫn là đồng minh của họ. “Nhưng vào thời điểm đó, có cảm giác Mỹ không phải là đồng minh, hoặc không giữ vị trí của một đồng minh”, Zelenskyi nói. “Trong cuộc trò chuyện đó, tôi đã bảo vệ phẩm giá của Ukraine”.
Bất kể phải trả giá như thế nào, người dân Ukraine đã không đổ lỗi cho Zelenskyi vì điều đó. Có vẻ như người Mỹ cũng vậy. Trong một cuộc thăm dò của Ipsos được tiến hành vào giữa tháng 3, khoảng hai tuần sau cuộc đụng độ tại Phòng Bầu dục, 60% số người được hỏi cho biết Mỹ nên ủng hộ nỗ lực gia nhập NATO của Ukraine. Ba phần tư đồng ý với Zelenskyi rằng không thể tin tưởng Putin sẽ tuân thủ bất kỳ lệnh ngừng bắn nào. Ngay cả sau nhiều tuần tấn công Ukraine trên các phương tiện truyền thông cánh hữu, phần lớn người Mỹ vẫn có quan điểm thuận lợi đối với Zelenskyi.
Ông coi đó là một cơ hội. Khi Trump tiếp tục thúc đẩy hòa bình, Zelensky có ý định tác động đến quá trình này bằng cách đưa ra lời kêu gọi trực tiếp tới cử tri Mỹ. Không nghi ngờ gì nữa, Zelensky đã đồng ý trả lời phỏng vấn tôi một phần vì lý do đó. Nhưng Zelensky cũng thừa nhận rằng, nếu không giành được sự ủng hộ của chính Trump, ông có rất ít cơ hội đảm bảo một nền hòa bình ổn định.
Trên mặt trận đó, ít ra là sự ngoan cố của Putin có thể trở thành một lợi thế. Trong vài tháng qua, trong khi Zelenskyi đã nhượng bộ và đưa ra những nhượng bộ, thì những yêu cầu của Nga chỉ trở nên cực đoan hơn. Trong khi ném bom vào dân thường, Điện Kremlin vẫn tiếp tục thúc đẩy các điều khoản tối đa của mình để chấm dứt chiến tranh, bao gồm cả việc giải tán lực lượng vũ trang của Ukraine, xóa bỏ chính phủ của nước này và đảm bảo rằng Ukraine sẽ không bao giờ gia nhập liên minh NATO.
Zelenskyi thất vọng khi Trump đã đồng ý một số nhượng bộ này mà không nhận được nhiều thứ đổi lại. Trump đã loại bỏ nỗ lực gia nhập NATO của Ukraine khỏi bàn đàm phán. Trump thậm chí còn gợi ý rằng ông sẽ chào đón Nga trở lại G7, câu lạc bộ của các nền dân chủ giàu có nhất thế giới. Zelenskyi nói rằng cho phép điều đó sẽ dỡ bỏ hình phạt cụ thể duy nhất mà Putin phải đối mặt vì cuộc xâm lược Ukraine: sự cô lập của ông ta. “Đó là một sự thỏa hiệp lớn”, Zelenskyi nói với tôi. “Hãy tưởng tượng việc giải thoát Hitler khỏi sự cô lập chính trị của ông ta”.
Khi Trump thúc đẩy việc chấm dứt chiến tranh, ông dường như đã dành tất cả các củ cà rốt cho Nga, trong khi người Ukraine nhận được mỗi cây gậy. Hình ảnh này khiến Zelenskyi mỉm cười và cân nhắc lời nói của mình. “Nếu củ cà rốt bị đầu độc, thì hãy cảm ơn Chúa”, ông nói. “Có lẽ đó là sự ranh mãnh của hoạt động ngoại giao này”. Nếu muốn, Trump có thể ép người Nga nhượng bộ, bởi vì ông dường như là người duy nhất khiến Putin sợ. Tại những thời điểm trong tiến trình hòa bình, khi Mỹ đe dọa trừng phạt Điện Kremlin vì các cuộc không kích liên tục nhằm vào Ukraine, “người Nga thực sự sợ hãi”, Zelenskyi nói.
Theo thời gian, Zelenskyi vẫn hy vọng Trump sẽ nhận ra rằng Putin yếu ớt hơn là vẻ bề ngoài, rằng Putin là không đáng tin cậy, và rằng chiến thắng của Nga trong cuộc chiến này sẽ không chỉ là một thảm họa đối với Ukraine. Ông nói rằng đó sẽ là một mất mát đối với toàn bộ phương Tây, và đặc biệt là đối với Mỹ và các nhà lãnh đạo hiện tại của nước này. Trump và nhóm của ông sẽ không chấp nhận một mất mát như vậy, Zelenskyi nói. “Họ có tham vọng riêng của họ. Họ nhìn thấy vai trò của mình trong lịch sử”, vốn không chỉ là những nhà lãnh đạo quyền lực mà còn là những người có thể đạt được một kết thúc có phẩm giá cho cuộc chiến. “Đó là lý do tại sao tôi không tin vào những kịch bản khải huyền này. Thành thật mà nói, tôi không tin”.
Tuy nhiên, trong một trong những cuộc điện đàm gần đây với Trump, Zelenskyi đã cố gắng vẽ nên một bức tranh về viễn cảnh đó. Điều gì sẽ xảy ra nếu lệnh ngừng bắn tỏ ra dễ bị tổn thương trước những vi phạm liên tục của Nga? Tất cả các thị trấn và thành phố ở Ukraine nằm dọc theo tuyến đầu sẽ trở thành giống như “hàng nghìn Berlin” trong Chiến tranh Lạnh, bị bao vây và chia cắt, hầu như không thể tồn tại. Ông nói rằng chúng sẽ là “các vùng chết” trên bản đồ châu Âu, và Zelenskyi không nghĩ Trump muốn để lại một di sản như vậy.
Trong những tuần tới, Zelenskyi sẽ tiếp tục đưa ra lập luận đó với Trump và Vance, không phải là kêu gọi lợi ích chính trị hẹp hòi của họ mà là kêu gọi các nguyên tắc của họ với tư cách là chính khách và con người. Trong một trong những cuộc điện thoại gần đây của họ, ông thậm chí còn gợi ý rằng Vance nên xem xét lại quyết định không đến thăm Ukraine trong chiến tranh. “Chúng tôi vẫn đang chờ đợi ông”, Zelenskyi nói và cười. Phó Tổng thống Mỹ đã không trả lời.
Vài ngày sau, khi chúng tôi đứng gần cửa văn phòng của Zelenskyi, tôi tự hỏi điều gì đã xảy ra với chiếc đai vô địch đó. Ông ấy có cơ hội trao nó cho Trump không, hay ông ấy đã mang nó về nhà sau cuộc họp? “Tôi không biết”, Zelensky nói với tôi. “Có thể nó vẫn còn ở đó”. Trong sự bối rối sau cuộc tranh cãi của họ, ông ấy để nó trên bàn cạnh ghế sofa. Sau ngày hôm đó, sau khi người Ukraine rời đi, một thành viên của đội ngũ nhân viên Nhà Trắng đã tìm thấy chiếc đai và mang nó đến phòng ăn riêng của Trump, nơi nó hiện đang nằm cùng với những món đồ lưu niệm khác, một kỷ vật của sự thất bại trong ngoại giao.
S.S.
Nguồn bản dịch: FB Cù Tuấn