Kiến Văn
“Black Box Diaries” là cuốn phim tài liệu 1g24‘ của nhà điện ảnh Nhật Shiori Ito, đã được chọn tranh giải Oscar tháng 3-2025 và được công chiếu ở Pháp bắt đầu từ tuần qua.
Ito Shirio 伊藤 詩織 (Y Đằng Thi Chức), năm nay 35 tuổi. Cuốn phim gây tiếng vang lớn trong điện ảnh thế giới, nhưng cho đến nay, công chúng Nhật Bản chưa được xem. Không phải vì bị cấm. Cần gì phải cấm. Đơn giản là không có công ti phát hành nào ở Nhật Bản chịu mua.
Ito khởi đầu là một nhà báo, thông thạo tiếng Nhật và tiếng Anh. Năm 2015, phóng viên tập sự của hãng Reuters nghe nói đài truyền hình TBS tuyển dụng nhân viên, cô gái vừa tròn 25 tuổi, được giám đốc phân xã Washington của TBS, Noriyuki Yamaguchi, cho gặp trong một bữa ăn tối ở một quán ăn sang trọng. Cô tỉnh đậy trong một căn phòng khách sạn “đẳng cấp”, thân thể đầy vết bầm tím, máu me. Noriyuki Yamaguchi, người bạn thân của thủ tướng Nhật Shinzo Abe, chỉ vắn tắt một câu: “Em được tuyển dụng, anh chịu em lắm”.
Câu chuyện xảy ra cách đây đúng mười năm, vào mùa hoa anh đào nở. Mười năm qua là mười năm Ito dũng cảm tranh đấu, khi đơn độc cũng như khi được phụ nữ ủng hộ. Bắt đầu từ việc khai báo: cảnh sát không tin lời khai. Rồi ra tòa: tòa án không chịu xử hình sự (tội hiếp dâm) mà chỉ xử dân sự. Ito viết cuốn sách mang tên “Black Box”, Hộp Đen, cái tên phù hợp với những cuộc bạo hành, cưỡng hiếp mà người phụ nữ Nhật Bản vẫn phải gánh chịu ở thế kỷ 21 này. Cuốn sách – giám đốc nhà xuất bản tất nhiên là một phụ nữ dũng cảm – được phát hành như một cuộc du kích. Tiếng vang lớn, nhưng điều tiếng còn lớn hơn. Đầu tiên là phản ứng của chính cha mẹ cô, rồi những lá thư mà tác giả là những phụ nữ, coi cô đã làm ô nhục nữ giới Nhật Bản hiền thục, thùy mị. Từ đó, Ito nảy ra ý thực hiện một cuốn phim tài liệu, quay những cảnh đấu tranh đòi công lý (họp báo, tập kích viên giám đốc công an Tokyo đã ra lệnh không được bắt Yamaguchi, tên tội phạm có ô dù quá lớn là thủ tướng Abe) cũng như những giờ phút vô cùng cô độc, gần như muốn bỏ cuộc. “Nhật ký Hộp Đen” trùng hợp với quan niệm “điện ảnh chân lý” của đạo diễn Jean Rouch, cách đây 40 năm đã tạo ra cuộc cách mạng trong dòng phim tư liệu. Phải hy vọng rằng, bằng cách này hay cách khác, nó sẽ được chiếu rộng rãi ở Nhật Bản, góp sức cho cuộc đấu tranh nữ quyền đã nở rộ dưới thời Shinzo Abe.
Phong trào “Me Too” đã dấy lên ở Nhật Bản, một nước mà chế độ phụ quyền còn nặng nề hơn rất nhiều nước. Trông người lại ngẫm tới ta: còn ở Việt Nam? Một vài trường hợp riêng lẻ đã lóe lên, rồi bị chìm vào quên lãng. Trong văn học, hồi ký “Gánh gánh gồng gồng” (giải thưởng văn học của Hội Nhà Văn) và “Đường Trần” đã có những trang hai tác giả Nguyễn Xuân Phượng và Trần Tố Nga tả lại trải nghiệm bản thân đối với “bác sĩ thủ trưởng” hay “bí thư chi bộ”, nhưng báo chí lề phải, một mặt ca ngợi hai tác phẩm, mặt khác đã “im lặng đáng sợ” về bạo hành tính dục. Ở nhiều nước, phong trào Me Too đã làm lay chuyển những chính quyền và thần quyền. Ở Việt Nam, sự im lặng có lẽ phải giải thích bằng sự đồng lõa giữa chính quyền mệnh danh cộng sản và giáo hội Công giáo. Một bên là để “giữ gìn uy tín của Đảng”, bên kia là “bảo vệ Giáo hội, không để chính quyền lợi dụng để đàn áp tôn giáo”. Nói như tên gọi cuốn phim của Đặng Nhật Minh: Bao giờ cho đến tháng Mười?
Nguồn: https://www.diendan.org/sang-tac/xem-phim-nhat-ky-hop-den-shiori-ito