Mạnh Kim

16.3.2025  

Hàng trăm phóng viên và nhân viên Voice of America (VOA), Đài Á châu Tự do (RFA), Đài Châu Âu Tự do và một số kênh truyền thông trực thuộc đã nhận được email vào ngày 14-3-2025, thông báo họ sẽ bị cấm vào văn phòng và phải nộp lại thẻ báo chí… 

…

Bây giờ, các chế độ độc tài có thể ăn no ngủ kỹ, chẳng ai chọc giận họ, họ làm gì cũng không còn ai lên án. Trung Quốc tha hồ tiếp tục đàn áp người Hồi giáo Duy Ngô Nhĩ. Những thông tin hiếm hoi bên trong bức màn sắt Bắc Hàn không còn lọt ra ngoài thế giới và những cuộc đàn áp dư luận ở những nước độc tài không còn được nghe ở bên ngoài biên giới quốc gia họ. Từ nay, câu chuyện của những nhân vật đấu tranh cho ánh sáng dân chủ chỉ còn được viết một chiều và nghe một chiều trong màn đêm của chế độ cai trị… Dân chủ toàn cầu đang chết!

Tương lai VOA cũng như RFA chưa thật sự rõ ràng nếu căn cứ vào nội dung sắc lệnh mà Trump ký ngày 14-3-2025, nhưng với một người từng nhiều lần nói rằng “báo chí là kẻ thù của nhân dân” như Trump thì việc đóng cửa VOA lẫn RFA là điều có thể xảy ra. Các chế độ độc tài như Trung Quốc, Bắc Triều Tiên, Nga… đang đón nhận tin này với sự phấn khích khôn tả. Điều mỉa mai nhất là các tổ chức truyền thông vốn quảng bá quyền lực mềm Mỹ như VOA/RFA không chỉ là cái gai của các chế độ độc tài mà cũng là cái gai trong mắt một tổng thống Mỹ!

Số phận VOA và RFA đã được dự đoán nhiều tháng qua. Từ lâu, Trump đã muốn kiểm soát chặt Cơ quan Truyền thông Toàn cầu Hoa Kỳ (U.S. Agency for Global Media, USAGM) – cơ quan mẹ của VOA. Được thành lập năm 1942, VOA ra đời để chống lại luận điệu tuyên truyền của Đức Quốc xã. 

“Chúng tôi mang đến cho các bạn những tiếng nói từ Hoa Kỳ” – phát thanh viên William Harlan Hale nói trong chương trình đầu tiên phát bằng tiếng Đức – “Hôm nay và hàng ngày kể từ bây giờ, chúng tôi sẽ mang đến thông tin cho các bạn về nước Mỹ và về cuộc chiến (Đệ nhị Thế chiến). Đó là những tin tức có thể tốt nhưng cũng có thể xấu. Dù thế nào, chúng tôi luôn mang đến sự thật cho các bạn”. 

VOA tiếp tục hoạt động mạnh thời Chiến tranh Lạnh. Khi Cơ quan Thông tin Hoa Kỳ (United States Information Agency) được thành lập năm 1953, VOA trở thành bộ phận truyền thông lớn nhất của cơ quan này. Cuối thập niên 1950, VOA đề ra các nguyên tắc để bảo vệ tính toàn vẹn biên tập của các chương trình phát sóng. Những nguyên tắc này sau đó trở thành “Hiến chương VOA” (VOA Charter) vào năm 1960, được Tổng thống Gerald Ford ký thành luật năm 1976. 

Có ba nguyên tắc chính: 

– Tin tức VOA phải “chính xác, khách quan và toàn diện”; 

– “Đại diện cho nước Mỹ chứ không phải bất kỳ bộ phận nào của xã hội Mỹ”; 

– Và không chỉ đưa tin về các chính sách Hoa Kỳ mà còn cung cấp “các cuộc thảo luận và ý kiến có trách nhiệm” về những chính sách đó. 

Tiến thêm một bước, Đạo luật Phát thanh Quốc tế Hoa Kỳ (U.S. International Broadcasting Act) năm 1994 đưa ra luật “bức tường lửa” (firewall) cấm bất kỳ viên chức chính phủ Hoa Kỳ nào can thiệp việc đưa tin khách quan, độc lập của VOA. 

Luật “bức tường lửa” đã bị phá vỡ thời Trump 1.0. Trong những ngày đầu đại dịch COVID-19 (tháng 2-2020), Trump cáo buộc VOA “phục vụ” cho Bắc Kinh, khi “khuếch đại” việc tuyên truyền ngăn chặn coronavirus của chính phủ Trung Quốc. Tiếp đó, Trump bổ nhiệm Michael Pack làm sếp USAGM, nơi quản lý VOA. Ngay lập tức, hai viên chức cấp cao – Amanda Bennett, giám đốc VOA; và Sandy Sugawara, phó giám đốc VOA – từ chức. 

Michael Pack nhanh chóng tước bỏ quyền hạn của hầu hết lãnh đạo cấp cao và sa thải những người đứng đầu các mạng lưới phát sóng do chính phủ tài trợ, trong đó có Radio Free Europe/Radio Liberty và Radio Free Asia.

Suốt bảy tháng làm việc tại USAGM, Pack đối mặt nhiều cáo buộc can thiệp vào quy trình sản xuất/biên tập tin tức, từ việc thao túng nhân sự trong ban giám đốc VOA, từ chối gia hạn thị thực làm việc (work visa) cho nhân viên nước ngoài, đến việc can thiệp sâu vào việc qui trình biên tập và thậm chí những yêu cầu “gỡ bài” khỏi trang web, hệt như chính sách kiểm duyệt ở các nước độc tài.

Cần nhấn mạnh, VOA là cơ quan được chính phủ tài trợ (government-funded) chứ không phải do chính phủ điều hành (government-run). 

Dưới thời Michael Pack, USAGM còn điều tra Steve Herman, chánh thông tín viên VOA đặc trách Nhà Trắng, vì “tội” chống Trump. Chưa hết, một cuộc điều tra chính thức của liên bang cho biết Michael Pack bị cáo buộc “lãng phí hoặc lãng phí nghiêm trọng các nguồn lực của chính phủ” (“waste or gross waste of government resources”) khi trả cho một công ty tư nhân 1,6 triệu USD để điều tra những viên chức điều hành trong nội bộ USAGM mà ông cho là “không đủ trung thành”. 

Ngày 14-1-2021, một nhóm nhà báo VOA cùng ký thư yêu cầu giám đốc và phó giám đốc VOA từ chức. Và cuối cùng, vào đúng ngày Biden nhậm chức (20-1-2021), Michael Pack từ chức sếp USAGM. Tháng 6-2024, Michael Abramowitz, cựu Chủ tịch Freedom House và ký giả kỳ cựu của tờ Washington Post, được bổ nhiệm làm giám đốc VOA. 

Sự kiện liên quan Voice of America, Radio and Television Martí, Radio Free Europe/Radio Liberty, Radio Free Asia và Middle East Broadcasting Networks... là sự tiếp nối của chuỗi sự kiện mà Trump tự xóa sổ quyền lực mềm Mỹ, đặc biệt việc đóng cửa USAID, biến nước Mỹ trở nên yếu hơn và kẻ thù Mỹ trở nên mạnh hơn. 

Với những người như Li Qiang thuộc Tổ chức Theo dõi Lao động Trung Quốc (CLW), việc chính quyền Trump đột ngột ngừng viện trợ nước ngoài không thể mang lại một chiến thắng nào “ấn tượng” hơn cho Bắc Kinh. 25 năm qua, nhờ tài trợ từ USAID, tổ chức phi chính phủ CLW có trụ sở tại New York đã điều tra hàng loạt hành vi vi phạm quyền người lao động ở Trung Quốc. 

Giới hoạt động xã hội dân sự lẫn những người điều hành các tổ chức phi lợi nhuận cho biết việc đóng cửa USAID khiến nhiều tổ chức phi chính phủ (NGO) phải đình chỉ hoặc ngừng công việc tìm số liệu và bằng chứng giúp xuyên thủng bức màn đen Trung Quốc, từ những vụ vi phạm nhân quyền đến chỉ số kinh tế – xã hội vốn không bao giờ được Bắc Kinh cung cấp một cách trung thực. 

Quan trọng hơn, việc điều tra và phát hiện của các NGO (về Trung Quốc) đã cung cấp thông tin cho các cuộc tranh luận chính sách ở Washington, được đưa vào báo cáo của Ủy ban Lựa chọn Hạ viện về Đảng Cộng sản Trung Quốc (Select Committee on the Chinese Communist Party) cũng như trong báo cáo được công bố bởi Ủy ban Điều hành-Quốc hội về Trung Quốc (Congressional-Executive Commission on China). 

Một số NGO – trong đó có Freedom House (Washington DC) – cũng cung cấp cho các tổ chức quốc tế như Liên Hiệp Quốc những thông tin về cáo buộc vi phạm nhân quyền và cưỡng bức lao động ở Trung Quốc, chẳng hạn chương trình đồng hóa của cộng sản Trung Quốc nhằm vào người Duy Ngô Nhĩ và các dân tộc thiểu số Hồi giáo ở Tân Cương. Việc đóng băng viện trợ đã buộc Freedom House phải đình chỉ China Dissent Monitor, nơi ghi lại các cuộc biểu tình và những hình thức bất ổn xã hội Trung Quốc. 

Trong khi các NGO lớn đình chỉ những dự án nghiên cứu thì các tổ chức nhỏ đang vật lộn để tồn tại, không biết tương lai sống chết thế nào. China Digital Times, trang web có trụ sở tại California chuyên theo dõi hoạt động kiểm duyệt Trung Quốc, cho biết họ đã cắt giảm lương quản lý và giờ làm việc đối với nhân viên thường xuyên sau khi mất trợ cấp từ National Endowment for Democracy (NED), một tổ chức phi lợi nhuận do Quốc hội Mỹ tài trợ. NED đã “buộc phải ngừng hỗ trợ gần 2.000 đối tác trên toàn thế giới”, dù 95% nguồn tài trợ của họ đến từ Quốc hội, không được coi là viện trợ nước ngoài, và lẽ ra phải được miễn trừ khỏi lệnh đóng băng viện trợ của Trump. 

Năm 1982, giữa không khí Chiến tranh Lạnh, Tổng thống Ronald Reagan (Cộng hòa) phát biểu trước các thành viên Quốc hội ở Vương quốc Anh, kêu gọi xây dựng các công cụ “để thúc đẩy cơ sở hạ tầng của nền dân chủ”. 

Kể từ đó, bộ ba – Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, USAID và NED – đã tài trợ cho phần lớn cơ sở ủng hộ dân chủ và nhân quyền trên khắp thế giới. Vậy mà, theo NPR, chỉ hơn một tháng sau khi Trump vào Nhà Trắng, Mỹ đã cắt gần như toàn bộ tài trợ cho các nhóm ủng hộ dân chủ và nhân quyền ở nước ngoài. 

George Ingram, cựu quan chức cấp cao của USAID, nói rằng việc dẹp tiệm USAID giúp “mở ra cánh cửa cho Trung Quốc và Nga”. 

Michael Schiffer, từng là trợ lý quản trị viên của Văn phòng USAID-Á châu từ năm 2022 cho đến tháng 1-2025, viết trên diễn đàn trực tuyến Just Security: “Chính quyền Trump vừa đưa nước Mỹ xuống vị trí cuối cùng, đồng thời trao một món quà cho những đối thủ lớn nhất của chúng ta, đặc biệt là Trung Quốc. Các liên minh của Mỹ sẽ bị ảnh hưởng. Đối tác của chúng ta sẽ gặp rủi ro. Và kẻ thù của nước Mỹ sẽ vui mừng”… 

Trở lại với câu chuyện VOA/RFA. Lần này, Trump không chỉ đưa người (Kari Lake) về thao túng USAGM, cơ quan mẹ của VOA mà còn muốn xử theo một cách dứt khoát hơn. Đây không là điều bất ngờ nếu biết rằng trong chương 8 của Project 2025, nhóm tác giả đã đề cập đến việc “mổ ruột” hoặc thậm chí xóa sổ USAGM (the elimination of the agency altogether).

“Tôi vô cùng đau buồn khi lần đầu tiên sau 83 năm, Đài Tiếng nói Hoa Kỳ lừng lẫy buộc phải im tiếng”, giám đốc VOA Michael Abramowitz, viết trên Facebook cá nhân ngày 15-3-2025. 

Grant Turner, cựu giám đốc tài chính của USAGM, gọi sự kiện “khóa cửa” các cơ quan truyền thông nhà nước Mỹ là “Ngày Thứ Bảy Đẫm máu”. 

Bây giờ, các chế độ độc tài có thể ăn no ngủ kỹ, chẳng ai chọc giận họ, họ làm gì cũng không còn ai lên án. Trung Quốc tha hồ tiếp tục đàn áp người Hồi giáo Duy Ngô Nhĩ. Những thông tin hiếm hoi bên trong bức màn sắt Bắc Hàn không còn lọt ra ngoài thế giới và những cuộc đàn áp dư luận ở những nước độc tài không còn được nghe ở bên ngoài biên giới quốc gia họ. Từ nay, câu chuyện của những nhân vật đấu tranh cho ánh sáng dân chủ chỉ còn được viết một chiều và nghe một chiều trong màn đêm của chế độ cai trị… Dân chủ toàn cầu đang chết!

M.K.

Nguồn: FB Manh Kim

Donald Trump dập tắt những tiếng nói dân chủ của nước Mỹ

Thu Hằng 

Chỉ bằng một sắc lệnh, tổng thống Mỹ Donald Trump đột ngột đặt dấu chấm hết cho đài Tiếng nói Hoa Kỳ (VOA), cũng như đài Châu Á Tự do (RFA) và Châu Âu Tự Do (RFE/RL), được coi là những phương tiện truyền thông dân chủ làm “đối trọng với các chế độ chuyên chế” trên thế giới. Theo giới bảo vệ quyền tự do ngôn luận, quyết định của Nhà Trắng cắt khoản ngân sách “vô ích” chính là một “món quà cho những kẻ thù của Hoa Kỳ”. 

Từ sáng 16/03/2025, đài VOA ngừng hoạt động. Nhân viên làm việc theo hợp đồng đã đồng loạt nhận được thư điện tử thông báo chấm dứt hợp đồng ngày 31/03. Nhân viên trong biên chế thì được yêu cầu “nghỉ” cho đến khi có lệnh mới. Tổng cộng khoảng 1.300 người bị cấm đến văn phòng, phải trả lại thẻ nhà báo và điện thoại công vụ. Nhân viên của Đài Châu Á Tự do (Radio Free Asia, RFA) và Châu Âu Tự do (Radio Free Europe/Radio Liberty) cũng nhận được email tương tự từ phòng nhân sự.

Theo trang La Croix ngày 16/03, cả ba đài nói trên đều thuộc Cơ quan Truyền thông Toàn cầu Hoa Kỳ (U.S. Agency for Global Media, USAGM), cơ quan mà tổng thống Donald Trump coi là “những thành phần vô ích của nạn quan liêu trì trệ liên bang” trong sắc lệnh của ông ngày 14/03. Kari Lake, cố vấn đặc biệt của ông Trump tại USAGM, nguyên là người dẫn chương trình, đưa ra hai lý do để biện minh cho quyết định giải thể ba cơ quan truyền thông đối ngoại của Mỹ. 

Thứ nhất, “tình trạng lãng phí, gian lận và lạm dụng là chuyện thường tình trong cơ quan này và người đóng thuế Mỹ lẽ ra không phải trả cho việc đó”. Thứ hai, ba cơ quan này “thường ngả theo lập trường của kẻ thù của Mỹ”, cho nên việc giải thể “là một bước tiến mang tính chất quyết định trong việc khôi phục sự vĩ đại của Hoa Kỳ và cổ vũ cho tự do và dân chủ”.

Món quà cho các chế độ chuyên chế trên thế giới

Tuy nhiên, theo giới bảo vệ tự do ngôn luận, quyết định của tổng thống Trump lại có tác dụng ngược lại, trở thành “món quà cho những kẻ thù của Mỹ”.

Đài VOA được phát thanh bằng 48 ngôn ngữ đến 360 triệu thính giả hàng tuần trên thế giới. Được thành lập năm 1942, đối tượng ban đầu của VOA là một châu Âu bị chia rẽ vì xung đột. “Trong suốt hơn 80 năm, VOA luôn là một tài sản vô giá đối với Mỹ, đóng vai trò thiết yếu trong cuộc chiến chống chế độ cộng sản, phát xít và chống đàn áp”, theo thông điệp được giám đốc đài VOA Michael Abramowitz (cũng bị cho tạm nghỉ việc) đăng trên mạng xã hội. Đối với Qiang Li, nhà sáng lập kiêm giám đốc tổ chức bảo vệ người lao động Trung Quốc China Labor Watch, trụ sở ở New York, “lần đầu tiên” ông được “tiếp cận với nhân quyền, dân chủ, tự do và quyền lợi của người lao động”  là qua đài VOA.

Tổ chức Phóng viên Không Biên giới (RSF) chỉ trích quyết định của Tổng thống Trump “đe dọa tự do báo chí trên thế giới và đưa 80 năm lịch sử tự do thông tin của Mỹ về con số không”. Còn theo Stephen Capus, Chủ tịch đài Châu Âu Tự do (RFE/RL) – Cơ quan bị Nga liệt là “tổ chức không mong muốn” – “các giáo chủ Iran, các nhà lãnh đạo cộng sản Trung Quốc và các nhà lãnh đạo chuyên chế ở Matxcơva và ở Minsk chắc chắn hài lòng về việc đài RFE/RL biến mất sau 75 tồn tại”.

Đài Châu Á Tự do RFA được thành lập muộn hơn, vào năm 1996, và được coi là “tiếng nói Hoa Kỳ” đến các nước Trung Đông và Châu Á bị hạn chế truy cập thông tin độc lập hoặc không có truyền thông tự do, trong đó có Trung Quốc, Miến Điện, Bắc Triều Tiên và Việt Nam. “Loại bỏ một cơ quan được Quốc hội Mỹ tài trợ để hỗ trợ cho báo chí độc lập phản biện lập luận của những chế độ chuyên chế trên toàn thế giới” là quyết định đầy “tai tiếng”, theo Carlos Martínez de la Serna, phụ trách Ủy ban Bảo vệ Nhà báo (CPJ).

Nhân viên, cộng tác viên nước ngoài đối mặt với nguy hiểm

Tổng thống Donald Trump vẫn công khai và thường xuyên thể hiện thái độ thù nghịch với truyền thông, thậm chí xem một số cơ quan truyền thông là “kẻ thù của nhân dân”. Tuy nhiên, việc giải thể các cơ quan truyền thông đối ngoại có thể gặp trở ngại do Quốc hội Mỹ có quyền quyết định cuối cùng. Một số cơ quan như đài Châu Á Tự do trong quá khứ từng được các nghị sĩ Dân chủ cũng như Cộng hòa ủng hộ.

Trong khi chờ đợi, các nhà báo và cộng tác viên nước ngoài của ba cơ quan truyền thông này “như ngồi trên đống lửa”. Không chỉ bất ngờ vì “sự hỗn loạn và ngẫu hứng của tiến trình”, một nhân viên của RFA cho hãng tin Pháp AFP biết về những  “nguy hiểm” tiềm tàng: “Chúng tôi có nhiều phóng viên làm việc dưới sự giám sát tại nhiều nước chuyên chế ở châu Á. Chúng tôi cũng có những nhân viên ở Mỹ lo bị trục xuất nếu thị thực làm việc của họ không còn hiệu lực”. 

T.H.

Nguồn: RFI Tiếng Việt