Tác giả: Michael McFaul
Nguyễn Tiến Trung, dịch
21-2-2025
Lời người dịch: Tôi dịch bài viết dưới đây của thầy tôi, Giáo sư Michael McFaul từ Đại học Stanford và là cựu Đại sứ Mỹ tại Nga. Bài viết của GS McFaul giải thích quan điểm của thầy khác với quan điểm của ông Trump như thế nào, cũng như chính sách của ông Trump đang gây hại cho lợi ích chiến lược của Mỹ và có lợi cho Trung Cộng và Nga ra sao.
Năm ngoái, tôi đã gặp bà Thái Anh Văn, cựu Tổng thống Đài Loan, tại Forum 2000, Cộng hòa Séc. Bà Thái Anh Văn và các chính trị gia Đài Loan đều đang theo dõi sát sao diễn biến chiến trường ở Ukraine. Bà hiểu rằng Ukraine thất thủ là Đài Loan lâm nguy.
Những lý lẽ chính quyền Trump đưa ra là cần tập trung binh lực ở châu Á để đối phó với Trung Cộng là ngụy biện, vì Nga yếu hơn Trung Cộng nhiều lần mà Mỹ còn không đối phó nổi. Ukraine sát cạnh NATO và có thể dễ dàng chuyển vũ khí, đạn dược, cho Ukraine. Trong khi Đài Loan là một hòn đảo và có thể bị lực lượng hải quân khổng lồ của Trung Cộng bao vây cắt đứt tiếp tế. Tiền bạc và sinh mạng của lính Mỹ sẽ tiêu hao không thể tưởng tượng nổi khi Mỹ cố bảo vệ Đài Loan.
Liệu ông Trump, qua lời hứa với cử tri Mỹ là sẽ chấm dứt các cuộc chiến hao tiền tốn của vô tận ở nước ngoài sẽ đến bảo vệ Đài Loan? Liệu ông Trump đã cúi đầu trước Putin, sẽ dám đối đầu với Tập Cận Bình?
Thầy Michael McFaul đã dạy tôi về chính trị Nga và về bản chất cuộc xâm lược tàn bạo và phi pháp của Nga đối với Ukraine đang diễn ra. Trong hình, khi đi học ở Stanford Center on Democracy, Development, and the Rule of Law (CDDRL) năm 2022, lá cờ Ukraine ở trước mặt tôi. Tôi hiểu rõ rằng cuộc kháng chiến của Ukraine sẽ ảnh hưởng sâu xa đến toàn thế giới trong hàng thập kỷ về sau nữa.
Putin ghét thầy tôi đến độ ông ta đã yêu cầu ông Trump phải bắt thầy tôi, một công dân Mỹ, cựu Đại sứ Mỹ tại Nga, giao cho Nga để Putin thẩm vấn. Sức mạnh của Trí Thức và Sự Thật vẫn luôn làm cho một kẻ độc tài có vũ khí nguyên tử trong tay như Putin phải kinh sợ. Vậy thì tại sao lại không lắng nghe thầy tôi nói qua bài viết dưới đây?
***
Sống sót như một người theo chủ nghĩa quốc tế tự do trong kỷ nguyên chủ nghĩa dân tộc phi tự do của Trump
Tóm tắt: Sự tham gia mang tính xây dựng và sự phản đối tôn trọng là những lựa chọn khả thi duy nhất.
Trong bài luận cuối cùng của tôi trên Substack, tôi đã phác thảo ba cuộc tranh luận chính về chính sách đối ngoại trong lịch sử Hoa Kỳ: Những người theo chủ nghĩa cô lập so với những người theo chủ nghĩa quốc tế; những người theo chủ nghĩa đơn phương so với những người theo chủ nghĩa đa phương và những người theo chủ nghĩa hiện thực so với những người theo chủ nghĩa tự do.
Như tôi đã giải thích chi tiết ở đó, Trump là một người theo chủ nghĩa cô lập, đơn phương và thực dụng cực đoan, không giống bất kỳ tổng thống Hoa Kỳ nào trong thế kỷ qua. Trong chính sách đối ngoại của mình, ông mong muốn thoát khỏi hoàn toàn các chính quyền Cộng hòa và Dân chủ trước đây. Bản thân họ cũng nói như vậy.
Qua những cuộc tranh luận này về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, tôi là người theo chủ nghĩa quốc tế, chủ nghĩa đa phương và chủ nghĩa tự do — hoàn toàn trái ngược với thế giới quan của Trump. Tôi xin giải thích ngắn gọn lý do tại sao.
Để thúc đẩy an ninh và lợi ích kinh tế của Hoa Kỳ một cách hiệu quả nhất, Hoa Kỳ phải tham gia vào thế giới, chứ không phải rút lui khỏi thế giới. Chủ nghĩa cô lập có thể đã phát huy tác dụng tốt trong những thế kỷ trước của lịch sử chúng ta. (Về lịch sử đó, hãy đọc Chủ nghĩa cô lập của Charles Kupchan). Nhưng nó chắc chắn đã làm chúng ta thất vọng vào thập niên 1930 và sẽ lại làm chúng ta thất vọng ngày nay. (Về lịch sử thập niên 1930, hãy đọc cuốn sách tuyệt vời của Robert Kagan có tên “The Ghost at the Feast: America and the Collapse of World Order, 1900-1941”).
Nếu Putin thắng thế ở Ukraine, mối đe dọa đối với các đồng minh của Hoa Kỳ ở Châu Âu sẽ gia tăng. Chúng ta sẽ phải gửi thêm lính Mỹ để giúp bảo vệ các đồng minh NATO của mình. Và nếu chúng ta không làm vậy—hoặc nếu chúng ta rút khỏi NATO hoàn toàn, như một số người theo chủ nghĩa cô lập hiện đang khuyến nghị—khả năng xảy ra một cuộc chiến tranh lớn hơn ở Châu Âu sẽ tăng lên. Nếu Putin tấn công Litva, Estonia, Latvia hoặc Ba Lan, cuối cùng Hoa Kỳ sẽ phải tham gia, giống như những gì đã xảy ra trong Thế chiến II.
Tương tự như vậy, cuộc xâm lược Đài Loan của Trung Quốc cũng sẽ tác động đến an ninh và sự thịnh vượng của Hoa Kỳ. Hãy tưởng tượng Đảng Cộng sản Trung Quốc kiểm soát tất cả các con chip mà chúng ta hiện đang mua từ Đài Loan. Giả vờ rằng chúng ta không có cổ phần trong cuộc chiến đó là ngây thơ, đặc biệt là khi tất cả những gã khổng lồ công nghệ của chúng ta đều dựa vào những con chip đó để đổi mới và tăng trưởng. Và, nhân tiện, một chiến thắng ở Ukraine theo các điều khoản của Putin khiến cuộc xâm lược Đài Loan của Trung Quốc có nhiều khả năng xảy ra hơn.
Chúng ta đã bước vào kỷ nguyên mới của cuộc cạnh tranh quyền lực lớn, và cuốn sách tiếp theo của tôi, “Độc tài đấu với Dân chủ: Trung Quốc, Nga và Trật tự thế giới mới“, giải thích rất chi tiết. (Trong khi cuốn sách vẫn đang được xuất bản, bạn có thể đọc bản xem trước của một số lập luận tại đây: “Bài học từ Chiến tranh Lạnh để Cạnh tranh (và Hợp tác) với Trung Quốc Ngày nay”).
Chúng ta không thể cạnh tranh hiệu quả với Trung Quốc bằng cách rút lui khỏi sự tham gia quốc tế. Ví dụ, việc đóng băng viện trợ nước ngoài của Hoa Kỳ trong tuần này đã gửi một tín hiệu khủng khiếp đến các đối tác của chúng ta trên toàn thế giới về khuynh hướng cô lập mới của chúng ta. Hành động đó là một món quà cho Trung Quốc.
Khi Trung Quốc tiếp tục xây dựng đường bộ, sân bay và tuyến đường sắt trên khắp thế giới đang phát triển thông qua các cơ chế như Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), chúng ta không thể rút lui rồi hy vọng rằng các nước mà chúng ta bỏ rơi sẽ tiếp tục cho chúng ta đặt căn cứ quân sự, mua sản phẩm của chúng ta hoặc bỏ phiếu cùng chúng ta tại Liên Hiệp quốc. Áp dụng thuế quan đối với các đồng minh và đối tác của chúng ta, như Trump dự định sẽ làm vào ngày mai đối với hai nước láng giềng và là bạn thân của chúng ta, Canada và Mexico, để cố gắng cô lập thị trường nội địa của Hoa Kỳ cũng là hành động thiếu thận trọng. Một lần nữa, chúng ta nên học từ thập niên 1930 để nhớ rằng, động lực cô lập ủng hộ thuế quan này có thể nguy hiểm như thế nào.
Chủ nghĩa đơn phương cũng không thúc đẩy lợi ích quốc gia của Hoa Kỳ hiệu quả bằng chủ nghĩa đa phương. Chắc chắn, sẽ có những lúc Hoa Kỳ phải hành động một mình. Nhưng với tư cách là một chiến lược lớn hiệu quả cho chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, chúng ta nên hành động cùng nhau hơn là hành động một mình. Trong Chiến tranh Lạnh, một trong những lợi thế lớn nhất của chúng ta so với Liên Xô là các đồng minh mạnh mẽ, thịnh vượng và đáng tin cậy của chúng ta. Khi cạnh tranh với Trung Quốc và Nga ngày nay, điều tương tự cũng đúng.
Việc xúc phạm các đồng minh của chúng ta bằng cách áp đặt thuế quan đối với hàng hóa của họ hoặc đe dọa chiếm giữ một số vùng lãnh thổ không phục vụ cho an ninh hoặc lợi ích kinh tế lâu dài của Hoa Kỳ. Khi Hoa Kỳ bị tấn công lần cuối vào ngày 11 tháng 9 năm 2001, các đồng minh của chúng ta đã đến giúp chúng ta, triển khai binh lính đến Afghanistan để chết cùng với những người lính của chúng ta. Nếu chúng ta phải chiến đấu trong một cuộc chiến tranh trong tương lai ở Châu Âu, Châu Á hoặc Trung Đông, chúng ta sẽ tốt hơn nếu làm như vậy với các đồng minh, thay vì đơn độc.
Tương tự như vậy, việc rút khỏi các hiệp ước và thể chế đa phương, như Tổng thống Trump đã làm trong nhiệm kỳ đầu tiên, cũng như vào ngày đầu tiên trở lại nhiệm sở, không thúc đẩy lợi ích của Hoa Kỳ. Khi chúng ta rời đi, Trung Quốc vẫn ở lại. Đúng, một số tổ chức kinh tế đa phương, chẳng hạn như Tổ chức Thương mại Thế giới, cần cải cách, nhưng chúng ta có thể thúc đẩy lợi ích kinh tế của mình tốt hơn bằng cách tham gia WTO, IMF và Ngân hàng Thế giới thay vì “bỏ đi“, như Michael Beeman gọi trong cuốn sách mới tuyệt vời của mình.
Cuối cùng, việc ủng hộ các ý tưởng tự do —tự do, dân chủ, thị trường và nhân quyền — ở nước ngoài cũng phục vụ cho lợi ích của Hoa Kỳ. Trump đã thiển cận khi từ bỏ truyền thống lâu đời, lưỡng đảng về việc thúc đẩy dân chủ trên toàn thế giới. Hãy nghĩ về lịch sử xung đột và hợp tác của chúng ta. Đồng minh tốt nhất của chúng ta luôn là các nền dân chủ, và kẻ thù tồi tệ nhất của chúng ta — những nhà độc tài như Hitler, Mussolini, tướng lĩnh Nhật Bản, Stalin, Mao, Saddam Hussein, Milosevic, v.v…
Ngày nay, chúng ta phải đối mặt với những mối đe dọa lớn nhất đối với an ninh quốc gia của Hoa Kỳ từ Trung Quốc, Nga, Iran và Triều Tiên — tất cả đều là chế độ độc tài — cũng như các tác nhân phi nhà nước phi tự do và phản dân chủ như Hamas, Hezbollah và ISIS.
Và khi nền dân chủ mở rộng, chúng ta trở nên an toàn hơn và thịnh vượng hơn. Sau Thế chiến II, quá trình dân chủ hóa ở Đức, Ý và Nhật Bản đã khiến Hoa Kỳ an toàn hơn và cũng mang lại cho chúng ta những đối tác thương mại và đầu tư mới. Điều tương tự cũng đúng khi chúng ta có được những đồng minh dân chủ mới ở Đông Âu sau khi chủ nghĩa cộng sản sụp đổ ở đó vào năm 1989 và 1991. Như cựu Ngoại trưởng Madeleine Albright đã viết trong một đoạn giới thiệu cho trang bìa cuốn sách năm 2010 của tôi, Advancing Democracy Abroad: Why We Should and How We Can, “Thúc đẩy dân chủ và nhân quyền không chỉ là điều đúng đắn cần làm. Đối với nước Mỹ, đó là điều thông minh cần làm”.
Nói rộng hơn, những ý tưởng của chúng ta về tự do và dân chủ là một trong những lợi thế cạnh tranh quan trọng nhất của chúng ta trong cuộc cạnh tranh ngày nay với Trung Quốc và Nga. Các cuộc thăm dò ý kiến công chúng trên toàn thế giới cho thấy, phần lớn người dân ở hầu hết các quốc gia ủng hộ dân chủ hơn các hình thức chính phủ khác. Tất nhiên, đôi khi, ngoại giao hiệu quả đòi hỏi phải nói chuyện với những kẻ độc tài. Tôi chắc chắn đã làm như vậy ở Trung Á khi tôi làm việc tại Hội đồng An ninh Quốc gia trong những năm đầu của chính quyền Obama, cũng như ở Moscow khi tôi làm việc ở đó với tư cách là đại sứ Hoa Kỳ tại Nga. Nhưng không có tổng thống hay nhà ngoại giao Hoa Kỳ nào phải kiểm tra các giá trị của chúng ta khi chúng ta giao thiệp với những chế độ độc tài này. Nếu chúng ta từ bỏ cam kết ủng hộ các ý tưởng dân chủ, chúng ta sẽ thua Chiến tranh Lạnh 2.0.
Vậy là bạn đã hiểu rồi đấy—ý kiến nhanh của tôi về lý do tại sao một chiến lược lớn về chủ nghĩa quốc tế, chủ nghĩa đa phương và chủ nghĩa tự do thúc đẩy hiệu quả hơn lợi ích quốc gia của Hoa Kỳ so với chủ nghĩa cô lập, chủ nghĩa đơn phương và chủ nghĩa hiện thực. Nhưng vấn đề của tôi là tổng thống Hoa Kỳ mới và nhiều người trong vòng tròn thân cận của ông không đồng ý với tôi! Vậy, một người theo chủ nghĩa quốc tế tự do như tôi phải làm gì trong kỷ nguyên mới đầy sốt sắng của chủ nghĩa dân tộc phi tự do?
Một cách tiếp cận là thích nghi. Đây là cách tiếp cận mà Marc Zuckerberg của Meta đã thực hiện, muốn các nền tảng truyền thông xã hội của mình có nhiều “quyết đoán” (masculine energy) hơn, được cho là phù hợp hơn với tinh thần thời đại của chúng ta. Ở cấp độ cao nhất, Ngoại trưởng Marco Rubio đã điều chỉnh lại thế giới quan của mình – hoặc ít nhất là những gì ông nói và làm trước công chúng – để phù hợp hơn với ông chủ mới của mình. Ở cấp độ thấp hơn, tôi thấy những gợi ý tương tự. Nếu bạn muốn có một công việc trong chính quyền Trump, bạn cần giải thích những lợi thế của việc mua Greenland hoặc áp dụng thuế quan. Việc nhắc đến Tổng thống McKinley trong cuộc phỏng vấn xin việc của bạn cũng là một nước cờ thông minh. Trong thế giới nhóm nghiên cứu, nhiều người ủng hộ chính sách cũng đang định hình lại các ý tưởng của họ và thậm chí thay đổi nhân sự của họ để tương tác tốt hơn với chính quyền Trump và định hướng tư tưởng mới của chính quyền này.
Tôi hiểu chiến lược đó. Nhưng nó không dành cho tôi. Tôi vẫn tin rằng chủ nghĩa quốc tế tự do phục vụ tốt hơn cho lợi ích quốc gia của Mỹ so với chủ nghĩa dân tộc phi tự do. Tôi có thể sai. Tôi đã sẵn sàng xem xét lại. Đối với một số người, đặc biệt là các chuyên gia chính sách đối ngoại trẻ tuổi, tôi chắc chắn rằng tôi nghe giống như một con khủng long từ quá khứ xa xưa. Họ có thể đúng. Nhưng tôi vẫn chưa sẵn sàng chấp nhận chủ nghĩa định mệnh đó.
Những người theo chủ nghĩa quốc tế tự do cũng được coi là những nhà trí thức bất đồng chính kiến vào thập niên 1930 và 1970. Nhưng những ý tưởng của chúng tôi đã tồn tại, hồi sinh và cuối cùng lại phát triển mạnh mẽ. Tôi đang đặt cược vào một kỷ nguyên đổi mới cho chủ nghĩa quốc tế tự do trong tương lai, ngay cả khi sự gián đoạn hiện tại của chủ nghĩa dân tộc phi tự do này có thể kéo dài trong một thời gian dài.
Chiến lược thứ hai là rút lui. Nhiều người có khuynh hướng ý thức hệ như tôi đã chán ngán việc đấu tranh với Trump trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông và không còn năng lượng để làm như vậy trong nhiệm kỳ thứ hai của ông. Rốt cuộc, đúng như Trump và nhóm của ông đã hứa, hai tuần đầu tiên của các sáng kiến của ông – biến Canada thành tiểu bang thứ 51, mua hoặc chiếm Kênh đào Panama và Greenland, đe dọa Colombia, đóng băng mọi viện trợ nước ngoài, áp thuế đối với các đồng minh và cam kết xây dựng “vòm sắt” phòng thủ tên lửa để bảo vệ toàn bộ đất nước – thực sự gây sốc và kinh ngạc. Tôi thông cảm với động lực rút lui và chắc chắn cam kết không phản ứng với mọi điều Trump nói và chỉ tập trung vào những gì ông ấy làm. Nhưng rút lui không phải là một lựa chọn đối với tôi. Rủi ro quá cao.
Vì vậy, điều đó khiến tôi chỉ còn một lựa chọn khả thi: Tham gia mang tính xây dựng và phản đối. Về sự tham gia mang tính xây dựng, tôi không nghĩ mình sẽ có nhiều cơ hội. Trong chính quyền Biden, tôi đã có đường dây liên lạc trực tiếp với một số cố vấn chính sách đối ngoại cấp cao nhất của ông, bao gồm cả chính Tổng thống Biden. Họ không phải lúc nào cũng đồng ý với tôi, nhưng họ đã tham gia và thậm chí áp dụng một số ý tưởng của tôi. Kiểu tương tác đó rất có thể sẽ không khả dụng với tôi trong nhiệm kỳ thứ hai của Trump.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump, tôi chỉ đến Nhà Trắng một lần, để cố gắng thuyết phục nhóm của ông không giao tôi cho Putin! (Đọc điều đó tại đây: “Putin muốn thẩm vấn tôi. Trump gọi đó là ‘một lời đề nghị đáng kinh ngạc’. Tại sao?”) Vì vậy, thay vào đó, tôi sẽ tiếp tục tham gia vào các cuộc tranh luận này trong phạm vi công cộng, trên phương tiện truyền thông và với Quốc hội.
Khi chính quyền Trump thông qua một chính sách mà tôi tin rằng sẽ thúc đẩy lợi ích quốc gia của Hoa Kỳ, tôi sẽ khen ngợi họ. (Tôi đã viết về việc sự gián đoạn mang tính xây dựng trong nhà nước an ninh quốc gia có thể có lợi như thế nào. Đọc bài viết đó tại đây). Khi Trump và nhóm của ông theo đuổi các chính sách mà tôi tin là gây tổn hại đến an ninh và lợi ích kinh tế của Hoa Kỳ, tôi sẽ chỉ trích họ. Chúng ta vẫn là một nền dân chủ; tranh luận công khai vẫn có thể và nên ảnh hưởng đến các quyết định về chính sách đối ngoại.