Tác giả: William Pesek
Dương Lệ Chi, biên dịch
7-2-2025
Tóm tắt: Phố Wall cảm nhận được sự đầu hàng của Trump khi áp mức thuế 10% ít ỏi lên Trung Quốc. Đó là biểu hiện cho thấy cuộc chiến thương mại của ông ta chỉ là lời nói suông.
Tokyo — Cho đến nay, Trung Quốc đã có trải nghiệm tốt hơn nhiều thay vì lo sợ, trong nhiệm kỳ tổng thống của Donald Trump 2.0.
Thực tế, Đảng Cộng sản của Tập Cận Bình có lẽ rất vui mừng khi thấy Trump khuấy động thị trường toàn cầu, đốt cháy các liên minh dân chủ và phá hủy quyền lực mềm chỉ trong vòng 18 ngày, quyền lực mà nước Mỹ đã tích lũy trong nhiều thập niên.
Trong khi đó, người ta chứng kiến nhà tài trợ của Trump là Elon Musk đang phá hoại các thể chế Hoa Kỳ và sử dụng các dữ liệu nhạy cảm để đạt được mục đích bí ẩn, làm xói mòn lòng tin trong và ngoài nước.
Thêm vào đó là Trump lùi bước trong cuộc chiến thương mại tồi tệ của mình. Mặc dù Trump tiếp tục áp dụng mức thuế 10% đối với nền kinh tế của Tập, nhưng đó chỉ là 1/6 trong số 60% mà ông ta đã đe dọa. Đồng thời, Trump đã lùi bước trước mức thuế 25% đối với Canada và Mexico. Ít nhất là cho đến thời điểm này.
Nhưng Phố Wall đã cảm nhận được sự đầu hàng của Trump. Vài ngày trước, các nhà đầu tư giàu nhất đã bán khống cổ phiếu Hoa Kỳ. Bây giờ, nhiều nhà đầu tư kết luận rằng, cuộc chạy đua thuế quan của Trump chỉ là lời nói suông chứ không hành động thật sự (Nguyên văn “more bark than bite” – Chỉ sủa chứ không cắn).
Có rất nhiều giả thuyết khác nhau giải thích cho điều này, gồm cả nỗi lo sợ làm sụp đổ thị trường chứng khoán và sự phản kháng từ các nhà tài phiệt từng muốn trở thành người chen chúc trên quỹ đạo Trump 2.0. Rõ ràng là đoàn tùy tùng tỷ phú của Trump đang lo lắng về lợi nhuận của họ.
Cũng có khả năng là các cố vấn của Trump đang cảnh báo ông ta rằng, việc đe dọa một cuộc chiến thương mại lớn là một chuyện; còn tàn phá nền kinh tế toàn cầu và Phố Wall cùng lúc, lại là chuyện khác.
Kể từ chiến thắng gây sốc của Trump hồi tháng 11 [năm 2024], Tập Cận Bình đã định vị Trung Quốc là một cường quốc ổn định hơn Hoa Kỳ – với tư cách là người bảo vệ thương mại tự do và các thể chế tài chính đa phương. Bắc Kinh tuyên bố, họ sẵn sàng bảo vệ toàn cầu hóa khỏi “những thách thức nghiêm trọng” trong “giai đoạn mới của sự hỗn loạn, thay đổi” và gián đoạn.
Tập tuyên bố hồi tháng 11 năm ngoái với các CEO họp ở Peru tại hội nghị thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế Châu Á – Thái Bình Dương (APEC): “Việc chia rẽ một thế giới phụ thuộc lẫn nhau đang đi ngược lại lịch sử“.
Tập Cận Bình nhắc lại, năm 2017, khi Nhà Trắng của Trump 1.0 hỗn loạn, cũng đã làm cho thị trường thế giới hoảng sợ. Khi đó, Tập Cận Bình nói với các CEO tại Davos rằng, chiến tranh thương mại và chủ nghĩa bảo hộ sẽ gây ra “thương tích và mất mát cho cả hai bên”.
Tuy nhiên, “ngày nay, Washington đang ở trong tình trạng chính sách tương đương với Tornado Alley, bị tấn công bởi một loạt các sắc lệnh hành pháp gây mất phương hướng và phá vỡ chuẩn mực, hứa hẹn sẽ đảo lộn tám thập niên chủ nghĩa quốc tế của Hoa Kỳ”, Stewart Patrick, thành viên cấp cao của Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, nói.
Patrick nói rằng, các nhà phân tích chính sách “đã trở thành những kẻ săn bão, theo dõi hành động khiêu khích mới nhất với hy vọng trả lời một câu hỏi cơ bản: Nhà Trắng hy vọng đạt được điều gì với tất cả sự hỗn loạn này?“
Không có hành động nào gần đây cho chúng ta biết nhiều hơn về “sự khinh miệt đối với danh tiếng toàn cầu của nước Mỹ” của Trump hơn là “nỗ lực liều lĩnh và có thể nói là bất hợp pháp và vi hiến nhằm giải thể Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) mà không có sự chấp thuận của cơ quan lập pháp“, Patrick nói.
“Tập phim đang diễn ra cho thấy chủ nghĩa hư vô giao dịch trong cốt lõi chính sách đối ngoại của Trump, chính sách này đang không công nhận bất kỳ mục đích tích cực nào của Hoa Kỳ trong các vấn đề thế giới. Bản thân người Mỹ sẽ phải gánh chịu thiệt hại từ những quyết định sai lầm này”.
Ngay cả khi Trump phàn nàn về sự thống trị của Trung Quốc, ông ta vẫn đang mở đường cho nền kinh tế lớn nhất châu Á gia tăng ảnh hưởng của mình bằng cách gây tổn hại cho nước Mỹ. Việc chấm dứt viện trợ phát triển của Hoa Kỳ đang tạo thêm không gian cho Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Bắc Kinh để mở rộng chiến lược đầu tư cơ sở hạ tầng khổng lồ của mình trên toàn cầu, đặc biệt ở Nam Bán cầu.
Stuart Stevens, một chiến lược gia lâu năm của Đảng Cộng hòa và là tác giả của cuốn sách mới nhất có tựa đề “Âm mưu kết liễu nước Mỹ”, nói: “Không ai trong số những người này có bất kỳ ý tưởng nào về cách thế giới vận hành như thế nào. Là cường quốc lớn nhất thế giới nhưng lại muốn có ít ảnh hưởng [đến thế giới] như Liechtenstein”. Stevens nói rằng, dù vô tình hay cố ý, cặp đôi Trump – Musk sẽ “trao sức mạnh của Mỹ” cho Trung Quốc và Nga.
Yun Sun, giám đốc chương trình Trung Quốc tại Trung tâm Stimson, một nhóm nghiên cứu có trụ sở tại Washington, nói thêm rằng, bất kỳ “sự suy giảm nào về khả năng lãnh đạo và uy tín của Hoa Kỳ đều có lợi cho Trung Quốc”.
Điều đó cũng đúng với tài sản của Trung Quốc. Giữa sự hỗn loạn chính sách xuất phát từ Washington, có sự nhầm lẫn về lý do tại sao Bộ Ngân khố của Trump lại cho Musk quyền truy cập vào hệ thống thanh toán liên bang của Hoa Kỳ.
Các nhà đầu tư và các ngân hàng trung ương châu Á đang nắm giữ hàng núi Chứng khoán Kho bạc Hoa Kỳ đã đủ lo ngại về khoản nợ 36 ngàn tỷ đô la Mỹ của Washington và lạm phát cao dai dẳng. Bây giờ họ còn phải lo lắng về một nhóm anh em công nghệ đang lục lọi hệ thống tài chính của Washington vì những lý do bí ẩn.
Nếu Tokyo, nơi nắm giữ hơn 1100 tỷ đô la trái phiếu kho bạc Hoa Kỳ, hoặc Bắc Kinh, với 770 tỷ đô la, nghi ngờ tính thiêng liêng của đồng tiền dự trữ, điều này có thể dẫn đến việc bán trái phiếu với số lượng lớn và lợi suất tăng vọt.
Mặc dù hậu quả tài chính sẽ làm rung chuyển Trung Quốc vào năm 2025, nhưng những lợi ích dài hạn có thể đáng giá với nỗi đau ngắn hạn. Ít nhất, điều này có thể có lợi cho Tập Cận Bình khi ông ta nỗ lực quốc tế hóa đồng nhân dân tệ. Đảng của Tập Cận Bình đã bỏ cả thập niên qua để làm gia tăng vai trò của đồng nhân dân tệ trong thương mại và tài chính toàn cầu.
Ngoài việc tranh giành nắm giữ quyền hành một cách hung hăng, Trump còn muốn ban hành một đợt cắt giảm thuế trị giá hàng ngàn tỷ đô la khác, giành quyền ra quyết định từ Cục Dự trữ Liên bang và có thể phá giá đồng đô la. Khả năng các công ty xếp hạng tín dụng sẽ sớm hạ mức xếp hạng tín dụng của Mỹ.
Alan Yu, phó chủ tịch cấp cao của think tank Trung tâm vì sự Tiến bộ của Mỹ, cho biết: “Kế hoạch MAGA của Trump cắt giảm các chương trình viện trợ nước ngoài có chi phí thấp và có tác động lớn, nhằm giúp tài trợ cho việc cắt giảm thuế cho những người siêu giàu, là một đòn giáng vào ảnh hưởng của Hoa Kỳ ở nước ngoài, đồng thời cũng khiến người Mỹ bớt an toàn hơn ở trong nước”.
Mặc dù làm Trump, Musk và những người ủng hộ họ hài lòng, nhưng “các cuộc tấn công vào viện trợ đã tạo ra sự ngờ vực và bất ổn giữa các đối tác và đồng minh mà Hoa Kỳ phụ thuộc vào để duy trì an ninh toàn cầu“.
Ông Yu giải thích rằng, các chương trình mà Trump đang tạm dừng là chương trình “tăng cường năng lực của các quốc gia đối tác, ngăn chặn kẻ thù và giảm nhu cầu can thiệp quân sự trực tiếp“.
Ông nói thêm rằng, đặc biệt, tình trạng viện trợ cho Ukraine, vốn rất quan trọng để duy trì nỗ lực chiến tranh của Kyiv chống lại Nga, vẫn không rõ số phận ra sao. Viện trợ quân sự cho Đài Loan, nơi dựa vào đào tạo và trang thiết bị của Hoa Kỳ để ngăn chặn sự xâm lược của Trung Quốc, cũng đã rơi vào tình trạng bất ổn.
Chắc chắn, nhiều nhà quan sát cho rằng chuyện áp thuế cuối cùng sẽ được áp dụng. Lý do: Bạn không dành nhiều năm để nói về sự kỳ diệu của các biện pháp hạn chế thương mại và tầm quan trọng của chúng đối với việc đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại mà không thực hiện chúng. Ngoài ra, cách mà Tập Cận Bình phản kháng có thể khiến nhóm cố vấn chống Trung Quốc của Trump, gồm cả Peter Navarro, nổi điên.
Do đó, Dominique Dwor-Frecaut, trưởng kinh tế gia của Hoa Kỳ tại công ty tư vấn Macro Hive, nói, “việc tăng thuế có thể sẽ diễn ra theo hai hướng. Hướng dài hạn là hướng rộng, từ từ, nhằm tạo ra doanh thu và hỗ trợ việc đưa sản xuất trở về nước. Trong khi đó, hướng “cơ hội” là hướng cụ thể theo từng quốc gia, mang tính quyết liệt và nhằm tạo đòn bẩy đối với các đối tác thương mại“.
Dwor-Frecaut lưu ý rằng, trong phiên điều trần phê chuẩn của mình, Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent giải thích rằng, chính sách thuế quan có ba mục tiêu: Tạo ra doanh thu, đưa sản xuất trở về nước và tạo đòn bẩy trong các cuộc đàm phán thương mại. “Mục tiêu tạo ra doanh thu và đưa sản xuất trở về nước là mục tiêu dài hạn và do đó đòi hỏi phải tăng thuế liên tục. Ngoài ra, điều này có khả năng làm tăng giá cả, có thể là lạm phát và làm giảm tăng trưởng“.
Để làm cốt truyện thêm phức tạp, đảng của Tập đã phản công bằng cách áp thuế trả đũa đối với năng lượng, sản xuất và khoáng sản của Hoa Kỳ trong khi tấn công Google bằng một cuộc điều tra chống độc quyền. Nhìn chung, các nhà kinh tế và nhà phân tích cho rằng, đây là một phản ứng hợp lý và tương xứng, mở ra cánh cửa cho các cuộc đàm phán trong tương lai.
“Khá khiêm tốn” là cách nhà phân tích Julian Evans-Pritchard của Capital Economics mô tả điều này.
Nhưng Ian Bremmer, Tổng giám đốc điều hành của Eurasia Group, cho rằng, sự lạc quan rằng Washington và Bắc Kinh có thể tránh được một cuộc đụng độ phá hoại thị trường về cơ bản là hiểu sai cả về giới hạn trong cách tiếp cận của Trump và bản chất của mối quan hệ Mỹ – Trung trong thời đại Tập Cận Bình.
Bremmer nói: “Mối quan hệ địa chính trị quan trọng nhất trên thế giới về cơ bản là đối đầu và không có lòng tin. Lý do duy nhất khiến nó tương đối ổn định hồi năm 2024 là chính quyền Biden đã nỗ lực hết mình để phát triển và duy trì 25 kênh song phương cấp cao trong toàn bộ nội các”.
Ngược lại, nhóm Trump “không quan tâm đến việc thực hiện công tác ngoại giao tỉ mỉ như vậy cho một mối quan hệ mà họ coi là, về cơ bản là đối đầu. Nếu không có những rào cản đó, sẽ có rất ít cơ chế quản lý và truyền thông để ngăn chặn ngay cả những hành động khiêu khích nhỏ trở thành một cuộc khủng hoảng lớn”, Bremmer nói.
Liệu Trump có thể vượt qua thực tế này và bắt nạt Bắc Kinh để đạt được thỏa thuận không? Bremmer nghĩ là không.
Ông nói: “Vấn đề là chiến thuật mạnh mẽ của ông ấy chỉ có tác dụng với các quốc gia yếu hơn nhiều. Khi ông ấy đe dọa Colombia và Panama bằng thuế quan, họ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc đầu hàng – nếu không nền kinh tế của họ sẽ sụp đổ. Việc hạ gục [họ] thì dễ, nhưng Trung Quốc là một trò chơi hoàn toàn khác. Họ có quy mô và đòn bẩy để đáp trả Hoa Kỳ theo cách mà các quốc gia khác không thể. Và họ sẽ đáp trả”.
Câu hỏi mà không ai có thể trả lời là, liệu Trump có trả đũa theo cách lớn hơn đối với hành động trả đũa ban đầu của Bắc Kinh hay không, theo nhà kinh tế học Alicia Garcia Herrero tại Natixis. “Nếu [Trump] tăng gấp đôi, Trung Quốc sẽ gặp vấn đề”, bà lưu ý.
Agatha Kratz, nhà kinh tế học tại Rhodium Group, nói với AFP rằng “với tình hình kinh tế suy thoái hiện tại, Trung Quốc không đủ khả năng – và không muốn – áp đặt các rào cản thương mại quá mức. Nền kinh tế Trung Quốc đang trong tình trạng mong manh và điều này hạn chế khả năng hành động tự do của họ. Bắc Kinh không đủ khả năng thực hiện các hành động liều lĩnh và tôi không nghĩ là họ muốn làm vậy”.
Điểm mấu chốt là không ai thật sự biết, vì vậy có lẽ tốt nhất là nên giữ sự linh hoạt, Yung-Yu Ma, giám đốc đầu tư tại BMO Wealth Management, nói. “Hãy kiên nhẫn và nắm bắt cơ hội – có thể có lúc phải hành động quyết liệt, nhưng thời điểm đó vẫn chưa đến“, ông Ma lưu ý.
“Tổng thống Donald Trump có thể sẵn sàng để Hoa Kỳ chịu tổn thất kinh tế đáng kể trong nỗ lực đạt được các mục tiêu đã nêu của ông là giảm thâm hụt thương mại, mang lại việc làm cho Hoa Kỳ và tăng cường an ninh biên giới“, ông Ma nói thêm.
Các nhà kinh tế của Morgan Stanley viết rằng, “chúng tôi vẫn tin rằng Hoa Kỳ sẽ áp thêm thuế đối với Trung Quốc vào cuối năm nay như một phần trong các mục tiêu chính sách thương mại lớn hơn của mình“, điều này sẽ chỉ khiến Trung Quốc có thêm hành động trả đũa.
Một phần của vấn đề là sự thất vọng của Trump khi những nỗ lực cho đến nay vẫn chưa làm chậm lại quỹ đạo của Trung Quốc. Điều đó đúng với cả chính sách Trump 1.0 và chính sách của Joe Biden. Diana Choyleva tại Enodo Economics nói: “Từ DeepSeek đến Huawei, các hạn chế về công nghệ của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc đang phản tác dụng“.
Thật ra, bà Choyleva lập luận rằng, các nỗ lực của Hoa Kỳ nhằm hạn chế những tiến bộ công nghệ của Trung Quốc có thể có tác dụng ngược lại: Đẩy nhanh quá trình Trung Quốc chuyển sang tự lực và đổi mới.
DeepSeek, Huawei và các công ty khác đang đưa ra các nghiên cứu điển hình về cách China Inc đang đưa ra các giải pháp thay thế cho các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chip và công nghệ khác của Hoa Kỳ. Cùng với việc tạo ra những trở ngại thật sự, các nỗ lực tách rời đang khuyến khích đổi mới trong nước.
Trung Quốc được hưởng lợi theo những cách khác từ chính sách thuế của Trump 2.0. Trước hết, chúng sẽ khiến những người bạn của Mỹ phải trả giá, đặc biệt là các đồng minh trung thành của Mỹ là Nhật, Hàn, Đài Loan và một số chính phủ ở Đông Nam Á.
Những cảm xúc tiêu cực giữa Washington và các nền dân chủ hàng đầu châu Á có thể tạo ra sự ngờ vực lớn hơn, làm tăng sức hấp dẫn của Trung Quốc như một giải pháp thay thế. Điều này cho phép Tập Cận Bình tuyên bố vị thế đạo đức cao cả và có vẻ gắn bó hơn với các chuẩn mực tư bản, so với ông trùm Trump.
Đảng của Tập Cận Bình vẫn đang gặt hái thành quả từ việc Trump 1.0 rút khỏi hiệp định thương mại Đối tác xuyên Thái Bình Dương do Hoa Kỳ khởi xướng, sau đó trở thành Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) mà không có Hoa Kỳ.
Thay vào đó, Trump 2.0 đang bám vào trọng tâm sai lầm về các thỏa thuận thương mại song phương, thay vì những nỗ lực lớn hơn nhằm xây dựng một thành trì chống lại sự thống trị của Trung Quốc.
Đặc biệt, Patrick của Quỹ Carnegie lưu ý rằng, sự sụp đổ của USAID là một chiến thắng sớm cho Bắc Kinh. Nếu cơ quan này chết, thì nhiều người vô tội trên khắp thế giới cũng sẽ chết. Và Patrick kết luận rằng, “cũng như danh tiếng vẫn còn tồn tại của Hoa Kỳ như một quốc gia có quan điểm sáng suốt về lợi ích của chính mình và không chỉ bảo vệ bản thân trong các vấn đề thế giới, cũng sẽ sụp đổ”.