7-2-2025
Khi có người hỏi về cha mẹ thì nhà tu hành Minh Tuệ nói “Cha mẹ mình thì con cũng xem như cha mẹ người khác, con cũng bình thường”. Người đời khó mà chấp nhận, và họ sẽ cho là bất hiếu.
Đời và đạo tuy không tách rời nhau nhưng cũng không phải là một, đó là hai lối tư duy, hai hệ giá trị, và dẫn đến hai lối ứng xử khác nhau như trời với đất.
Nhà tu hành nhìn nhận và quan niệm về thế giới và đời sống khác với người đời. Bởi họ cho rằng, mọi sinh linh đều đến từ trong những vòng luân hồi bất tận, vì thế “tất cả người nam là cha ta, tất cả người nữ là mẹ ta”, nên họ không phân biệt, họ bình đẳng.
Với người đời thì hạnh phúc là có thật nhiều, sở hữu thật nhiều; nhưng nhà tu hành thì không nghĩ thế, hạnh phúc với họ là không có gì hết, không sở hữu, không dính mắc, kể cả thân mạng. Họ thấy ái luyến là một thứ sở hữu và là nguồn cội của khổ đau, vì thế, họ từ bi nhưng không ái luyến, đối xử bình đẳng với tất cả và không để mình rơi vô vòng trói buộc của tình cảm cá nhân.
Trên đây chỉ là một vài ví dụ để thấy sự khác nhau gần như đối lập trong tư tưởng và cách sống của hai thế giới ấy. Một bên cầu có, một bên cầu không; một bên cầu khôn, một bên cầu huệ; một bên lấy vào, một bên xả đi; một bên luyến ái, một bên từ bi; một bên hơn thua, một bên bình đẳng…
Bởi thế, để xét đoán một người, ta phải đặt họ vào cái “cõi” của họ. Lấy tri kiến và quan niệm thế gian để đánh giá tốt xấu, đúng sai về một tu sĩ là điều lầm lạc, chẳng khác gì dùng tay để nhìn, dùng mắt để ngửi, dùng tai để nếm… Nó không mang lại bất kỳ sự đúng đắn nào, ngoài việc tự chuốc lấy những phiền não.
Nhiều người trách Minh Tuệ sau sự kiện ông Báu chia tay đoàn, vì Minh Tuệ đã không níu kéo, không giữ lại, ông bình thản từ biệt, đi hay ở đều “tốt đẹp”. Nếu là người đời thì sẽ phải “ba mặt một lời”, là đôi chối thanh minh, là “cho ra nhẽ” rồi tính sổ sòng phẳng với nhau.
Người tu dựa trên tư tưởng nhân duyên, đến đi đều là hữu duyên. Chúng sinh nợ qua nợ lại nhau từ vô lượng kiếp nay chứ không phải chỉ một ngày hôm nay. Cái cách họ mang ơn và trả ơn không giống với thế tục. Họ để cho nhân quả vận hành một cách tự nhiên, không can thiệp, vì can thiệp sẽ gây nên “lỗi hệ thống”, có thể sinh ra những hậu quả lớn hơn về sau. Họ không cần bảo vệ, vì họ tin rằng chỉ có giới hạnh của một người mới bảo vệ được cho người đó; vì thế, họ hoàn toàn tự tin và xả bỏ. Đó là cách tư duy của họ.
Người đời tìm kiếm sự thuận lợi bình an, người tu thì không. Bình an cũng tốt, không bình an cũng tốt. Cứ cái gì đến tự nhiên thì cái ấy tốt. Họ không khởi tâm phân biệt để chọn lựa hay lấy bỏ, họ chấp nhận. Chấp nhận bởi họ tin nhân quả. Tin nhân quả rồi thì không tác ý nữa, cứ để mọi thứ tự nhiên diễn ra theo quy luật. Đó là lý do chúng ta thấy những nhà tu hành chân chính và đã có đạo hạnh, họ không đổi sắc trước mọi hoàn cảnh, không vui khi có, không buồn khi mất. Họ bình thản chứ không vô cảm.
Tư tưởng khác, mục đích khác, dẫn đến lối sống khác, tâm trạng khác, ứng xử khác… Khác hẳn. Tôi không nói rằng điều ấy là đúng sai hay dở thế nào, nhưng cốt yếu ở chỗ chúng ta phải biết và hiểu họ. Đó là nhận thức của họ, đời sống của họ, lý tưởng của họ, con đường của họ. Hai thế giới này tuy không đối đầu nhưng khác biệt, luôn đi song song với nhau chứ không thể lẫn lộn.
Cũng thế, đối với người đời thì không nên lấy tiêu chuẩn của người tu để làm thành cách sống, nó sẽ gây nên những rối rắm và bi kịch. Vì như đã nói, chúng vốn đã khác nhau ngay từ gốc rễ, một bên thì chỉ hạnh phúc khi có thật nhiều, bên kia thì một mực buông bỏ. Hai hệ thống này vận hành trên hai nguyên lý khác nhau.
Tôi không cho rằng người tu đúng còn người đời sai hay ngược lại. Cả hai đều đúng trong cái hệ thống riêng của nó. Nó chỉ không đúng khi dùng con mắt của mình để nhìn và đánh giá phía bên kia, nó cũng không đúng khi dùng tiêu chuẩn của bên kia để làm lối sống cho mình. Anh sống ở đời thì phải lo kiếm tiền, phải xây nhà, phải lấy vợ lấy chồng, phải sinh con đẻ cái, phải tranh luận, phải kiện tụng… Đó là cách để duy trì trật tự của hệ thống và cũng là cách để “giữ gìn hạnh phúc”.
Do đó, chúng ta sống ở phía nào thì cần hiểu thấu cái phía mà mình thuộc về. Còn muốn “lấn sân” sang bên kia thì cũng phải tìm hiểu để biết, từ đó mà nếu có đánh giá hay nhận xét nào thì cũng không đến nỗi trở nên lầm lạc, ấu trĩ.